奥比岛晶钻代金卡怎么得 晶钻代金卡有什么用
Afrika | |
---|---|
Africa | |
![]() | |
21°05′37″ ?m. e. 7°11′17″ ?. u.HGYO | |
Tarixi v? co?rafiyas? | |
Sah?si |
|
Saat qur?a?? | |
?halisi | |
?halisi |
|
![]() |
Afrika — b?yüklüyün? g?r? Avrasiyadan sonra ikinci b?yük materik. Sah?si 29,2 milyon km2, adalarla birlikd? 30,3 milyon km2-dir. Ekvator onu ??rti olaraq iki hiss?y? b?lür.
Ad?n?n etimologiyas?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Afrika ad? lat?n dilind? olan "afrikus", y?ni soyuq bilm?y?n s?zünd?n ?m?l? g?lmi?dir. Dig?r bir ehtimala g?r? is? Afrika ad? materikin ?imal-??rqind? ya?am?? "afrigi" tayfas?n?n ad?ndan g?türülmü?dür.
ümumi m?lumat
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Avrasiyadan sonra ?n b?yük v? ?n isti materikdir. Dünyan?n ?n uzun ?ay?, dünyan?n ?n uzun ?irinsulu g?lü, ??rq yar?mkür?sinin ?n bol sulu ?ay?, quruda yer qab???n?n ?n uzun ?at?, dünyan?n ?n isti n?qt?si, dünyan?n ?n quraq n?qt?l?rind?n biri, ?n b?yük quraq t?bii kompleksi, ?n geni? savannas? bu materikd?dir. Onu Avropadan C?b?llütariq bo?az? v? Aral?q d?nizi, Asiyadan Aral?q d?nizi, Süvey? kanal?, Q?rm?z? d?niz, Babülm?nd?b bo?az?, ?d?n k?rf?zi ay?r?r. Ekvator x?tti v? s?f?r?nc? meridian bu materikd?n ke?diyin? g?r? o, 4 yar?mkür?d? yerl??ir.
Afrika Atlantik v? Hind okeanlar? il? ?hat? olunub. Ucqar n?qt?l?ri: ?imalda – ?l-?biyyad v? ya Ben Sekka burnu, c?nubda – ?yn? burnu, ??rqd? – Ras-X?fun, q?rbd? – Almadi. Yegan? materikdir ki, bütün ucqar n?qt?l?ri müxt?lif yar?mkür?l?rd? yerl??ir. Materik q?dim Qondvanan?n qal???d?r. Sahil x?tl?ri az par?alan?b. Bir b?yük yar?madas? (Somali), 1 b?yük k?rf?zi (Qvineya) vard?r. ?n b?yük adas? Madaqaskard?r, bundan ba?qa Sey?el, ?mirlik, Z?nzibar, Kanar, Komor, Ya??lburun, Yüks?li?, Müq?dd?s Yelena adalar? da buraya aiddir.
Materikin ?imal hiss?si q?dim sivilizasiyan?n m?rk?zl?rind?n oldu?una g?r? ?vv?ld?n ?yr?nilmi?dir. Afrika qit?si sivilizasiyan?n be?iyi hesab edilir. Burada ?n q?dim insanlar?n qal?qlar? tap?l?b.

Onun c?nub hiss?sinin ?yr?nilm?sind? ?ngilis t?dqiqat??s? Livinqstonun xüsusi rolu vard?r. O, quru il? Atlantik okean?n sahilind?n Hind okean?n sahilin? q?d?r ke?mi? ilk Avropal?d?r. Livinqston Konqo v? Zambezi ?aylar?n?n h?vz?l?rini ?yr?nmi?, Livinqston v? Viktoriya ??lal?l?rini k??f etmi?, Tanqanika v? Nyasa g?ll?rini t?dqiq etmi?dir. Rus t?dqiqat??s? Yunker ilk d?f? Nil ?ay?n?n m?ns?bind?n m?nb?yin? q?d?r g?lmi?dir. O, düzgün olaraq g?st?rmi?dir ki, Nilin il boyu bol sulu axmas?n?n s?b?bi onun m?nb?yinin bol ya??nt?l? ekvatorial v? subekvatorial qur?aqlarda yerl??m?sidir. ?ngilis t?dqiqat??s? Park Seneqal v? Niger ?aylar?n?n h?vz?l?rini, Bart is? Aral?q d?nizind?n ?ad g?lün? q?d?r B?yük S?hran? ?yr?nmi?dir. Rus alimi Vavilov ?imali Afrikan?n bitki ?rtüyünü t?dqiq etmi?dir.
Afrika relyefin? g?r? hündürlüyü 1000 m-? q?d?r olan ?imal v? q?rb, hündürlüyü 1000 m-d?n art?q olan c?nub v? ??rq hiss?l?r? ayr?l?r. Materikin ?sas relyef formalar?na denudasion düz?nlikl?r (B?yük S?hra, Liviya v? Nubiya s?hralar?, Kalaxari s?hras?, Namib s?hras?), yaylalar (Tibesti, Ahaqqar, Darfur, Efiopiya, ??rqi Afrika) geni? yay?lm??d?r. Materikin ?imal-q?rbind? cavan Alp q?r???ql???na aid Atlas da?lar?, c?nubunda is? q?dim ?jdaha v? Kap da?lar? yerl??ir. Burada f?aliyy?td? olan Kilimancaro, Kenya, Kamerun vulkanlar? vard?r. Afrikan?n ?n hündür n?qt?si Kilimancaro zirv?si (5895 m), ?n al?aq n?t?si Afar ??k?kliyind?ki Assal g?lünün s?thidir (-154 m). Misir ?razisind? okean s?viyy?sind?n 132 m a?a??da yerl???n Kattara ??k?kliyi d? var.
Quruda yer qab???n?n ?n uzun ?at? olan ??rqi Afrika S?nma Zola?? Q?rm?z? d?niz sahilind?n Zambezi ?ay?n?n m?ns?bin? q?d?r uzan?r. Buna g?r? d? Q?rm?z? d?niz sahili v? bu s?nma zola?? seysmik c?h?td?n f?al ?razidir. Materikin ?imal v? q?rb hiss?sind? ??km? süxurlar geni? yay?ld???na g?r? burada neft v? t?bii qaz ehtiyatlar? vard?r. ?n b?yük neft ehtiyatlar? ?imali Afrikada (Misir, ?lc?zair, Liviya) v? Qvineya k?rf?zinin sahilind?dir (Qabon, Nigeriya). C?nub v? ??rq hiss?d? maqmatik v? metamorfik süxurlar geni? yay?ld???na g?r? burada filiz faydal? qaz?nt?lar ?oxdur. Dünyan?n "mis qur?a??" m?rk?zi Afrikada Zair v? Zambiya ?razisind?dir. Burada z?ngin sink, qalay, uran, boksit yataqlar? da vard?r. C?nubi Afrikada almaz, q?z?l, da?-k?mür ehtiyatlar? azd?r
Tarixi
[redakt? | vikim?tni redakt? et]XIX ?srin 70-ci ill?rin? q?d?r Avropadan g?l?n mühacirl?r Afrika qit?sinin c?nub hiss?sind? – Kap müst?ml?k?sind? v? qon?u Bur respubilkalar?nda, ?lc?zairin ?imal rayonlar?nda ?n yax?? torpaqlar? tutmu?dular. O zaman Afrika ?razisinin 11 faiz? q?d?ri kapitalist d?vl?tl?rin? m?nsub idi. Onlar?n silahl? ekspedisiyalar? sahilboyu raoynlara arxalanaraq, qit?nin i??ril?rin? soxulur, ?halini talan edir v? sa?lam ki?il?ri tutub qul kimi ?n ?ox Lat?n Amerikas?na g?nd?rirdil?r. On milyonlarla ?ox qüvv?tli v? g?nc adamlar?n itirilm?si Afrika xalqlar?n? gücd?n sald?, onlar?n müst?ml?k??il?r? qar?? müqavim?tini z?ifl?tdi. XIX ?srin ax?r?nc? 20 ili ?rzind? müst?ml?k??il?r qit? ?razisinin daha 80 faizini i??al ed?r?k, onun b?lü?dürülm?sini ?sas?n ba?a ?atd?rd?lar. Müst?ml?k??il?r h?r yerd? son d?r?c? ?idd?tli, q?z??n müqavim?t? rast g?lirdil?r. Afrikal?lar?n ba?l?ca qüvv?sini s?nanm?? d?yü??ül?r t??kil edirdil?r. Yaln?z bir para tayfa ba???lar? avropal?lara xidm?t g?st?rm?y? ba?lad?. Müqavim?tin ?sas formas? silahl? mübariz? idi. ?hali torpaqlar? i??al edilm?sin?, zorla xristianla?d?rmaya, xarici ticar?t?il?r?, t?zminatlar?n v? vergil?rin ?d?nilm?sin?, ?m?k mük?ll?fiyy?tin? qar?? müqavim?t g?st?rirdil?r. XX ?srin ?vv?lin?d?k Afrika ?razisinin 34 faizini i??al etmi? olan Frans?z müst?ml?k??il?rin? qar?? ?idd?tli mübariz? apar?l?rd?. Tunis ?halisi Fransa protektorat?n?n elan edilm?sin? qar?? üsyanla cavab verdi. Müst?ml?k??il?rin qo?unlar? üsyan??lar?n pis silahlanmas?ndan v? z?if t??kil olunmas?ndan, habel? feodal ?yanlar?n?n x?yan?tind?n istifad? ed?r?k onu yat?rd?lar. 80-ci ill?rd? Q?rbi Afrika xalqlar? frans?z qo?unlar?na qar?? ??x??a ba?lad?lar. Bu ??x??lara frans?zlar?n "Sudan Bonapart?" adland?rd?qlar? istedadl? s?rk?rd? Samori Ture ba???l?q edirdi. Samorinin r?hb?rliyi alt?nda afrikal?lar 18 il silahl? mübariz? apard?lar. Frans?z qo?unlar?n?n silahlanma c?h?td?n üstünlüyü v? amans?zl??? 1898-ci ild? Samorini t?slim olma?a m?cbur etdi. Fransa Maqadaskar? ?zünün protektorat? elan etdikd? bu ?lk?nin ?halisi q?sbkarlara tabe olmaq ist?m?di. Qanl? c?za t?dbirl?rin?, xalqlar?n bir-birinin üz?rin? sal??d?r?lmas?na v? yerli ?yanlar?n pula ?l? al?nmas?na baxmayaraq, 90-c? ill?rd? müqavim?t kütl?vi ??kil alm??d?. Ayr?-ayr? raoynlarda üsyanlar qalx?r, partizan müharib?si apar?l?rd?.
Afrika xalqlar? XX ?srin ?vv?lin?d?k qit? ?razisinin 30 faizind?n ?oxunu i??al etmi? olan ingilis müst?ml?k??il?rin? qar?? da q?tiyy?tl? müqavim?t g?st?rirdil?r. 70-ci ill?rd? ingilis qo?unlar? Limpopo ?ay?ndan c?nubda ya?ayan zulular?n b?yük v? yax?? t?lim ke?mi? qo?unu il? toqqu?du. D?yü??ül?rd?n bir hiss?sinin odlu silah? var idi, lakin zülular ?lb?yaxa vuru?mada xüsusil? güclü idil?r. 1879-cu ilin ?vv?lind?ki ilk b?yük d?yü?d? zulular ingilisl?r? qalib g?ldil?r: onlar qar??dal? tarlalar?nda v? otluqlarda gizl?n?r?k, yar?anlardan istfad? ed?r?k dü?m?n dü??rg?sin? lap yax?nla?d?lar v? d?yü? haray? il? onun üz?rin? at?ld?lar. Müst?ml?k??il?r? qar?? vuru?malarda zulular d?f?l?rl? müv?ff?qiyy?t qazand?lar, lakin 1879-cu ilin yay?ndak? h?lledici d?yü?d? ingilisl?r hücuma ke??n zulular? tüf?ngl?rd?n v? toplardan q?z??n at?? a?araq b?yük t?l?fata u?ratd?lar v? onlar? ?lb?yaxa vuru?ma ü?ün yax?na buraxmad?lar. Geri ??kil?n zulular ingilis süvaril?rinni z?rb?si alt?na dü?dül?r v? q?l?ncdan ke?irildil?r. ?ngilt?r? h?kum?ti zulular?n ?razisini k?sb etdi. 1881-ci ild? Misird? xaricil?r? verilmi? imtiyazlara qar?? "Misir misirlil?r ü?ündür!" ?üar? alt?nda üsyan oldu. Bu üsyana Misir ordusunun zabitl?ri – müst?qil milli siyas?t t?r?fdardar? r?hb?rlik edirdil?r. Onlar?n lideri ?hm?d ?r?bi idi. Misirlil?r ?lk?y? soxulan ingilis qo?unlar?na qar?? müdafi? t??kil etdil?r, lakin qüvv?l?r olduqca qeyri-b?rab?r idi. Misir qo?unlar? m??lubiyy?t? u?rad?. Bundan sonra Misir ?slind? ?ngilt?r?nin müst?ml?k?sin? ?evrildi. ?lk?ni ingilis konsulu idar? etm?y? ba?lad?. Misir üz?rind? n?zar?t qoyduqdan sonra ingilisl?rin ?z qo?unlar?n? yeritdikl?ri ??rqi Sudanda bütün xalq i??al??lara qar?? müq?dd?s müharib?y? qalxd?. Bu h?r?kat?n ba??nda ?zünü Mehdi, y?ni "Allah?n el?isi" elan ed?n M?h?mm?d-?hm?d durdu. O, müst?qil Mehdi?il?r d?vl?ti yaratd?. ???al??lar ?lk?ni t?rk etdil?r. Yaln?z 90-c? ill?rin ax?r?nda ingilisl?r bura yenid?n soxulmaq q?rar?na g?ldil?r. ?ngilis qo?unlar? silah c?h?td?n xeyli üstün idi. Xartum yax?nl???ndak? h?lledici d?yü?d? (1898-ci il) k?hn? tüf?ngl?rl? v? soyuq silahla silahlanm?? olan mehdi?il?r qo?ununu pulemyot at??i v? karte?l? q?rd?lar. Onlar?n 40 min n?f?rind?n 11 min n?f?ri ?ldürülmü? v? 10 min n?f?ri yaralanm??d?. ?ngilisl?r 430 n?f?r itirmi?dil?r. Kütl?vi müt???kkil müqavim?t q?r?ld?, lakin ?lk?nin c?nubunda mübariz? uzun ill?r sakitl??m?di. ??rqi Sudanda ?halinin ?ox hiss?si h?lak olmu?du. 1880-ci ild? orada 8 milyon adam ya?ay?rd?, 1903-cü ild? is? c?mi 1 milyon 870 min n?f?r qalm??d?. R?sm?n ??rqi Sudan ?ngilt?r? v? Misirin birg? idar?si alt?na verildi. ?slind? is? orada ingilisl?r a?al?q edirdil?r.
Konqo ?ay? m?ns?binin sa? sahilind? ki?ik bir ?razini Fransan?n i??al etdiyi d?vrd? onun a?a?? v? orta ax?n? boyu Bel?ika kral? II Leopoldun yaratd??? "Beyn?lxalq Konqo c?miyy?ti" f?aliyy?t g?st?rirdi. Bu t??kilat?n birl??dirdiyi müst?ml?k??il?r ?lk? ?razisinin i??ril?rin? soxulur, orada ?halini istismar etm?k ü?ün dayaq m?nt?q?l?ri yarad?rd?lar. 80-ci ill?rd? onlar "Azad Konqo d?vl?ti" yaratd?lar, burada hakimiyy?ti Bel?ika kral? t?msil edirdi. Konqo h?vz?sinin xalqlar? müst?ml?k??il?rin d?st?l?ri v? dayaq m?nt?q?l?ri üz?rin? hücumlar edirdil?r, ?ox vaxt ciddi vuru?malar ba? verirdi. Limpopo v? Punqve ?aylar? aras?nda (Mozambik ?razisi) Vatua d?vl?ti uzun müdd?t Portuqaliya müst?ml?k??il?rin? ciddi müqavim?t g?st?rdi. Yaln?z XIX ?srin ax?r?nda onun qo?unlar? darmada??n olundu, lakin bundan sonra da Mozambik xalqlar?n?n portuqaliyal?lara qar?? silahl? müqavim?ti h?l? 20 il? yax?n davam etdi. Anqola tayfalar? da portuqaliyal?lara qar?? d?f?l?rl? üsyana qalxd?lar, lakin o d?vrd?ki mübariz?d? yaln?z Efiopiya q?l?b? ?ald?. 80-ci ill?rd? Q?rm?z? d?niz sahilboyu ?razil?rinin bir hiss?sini z?bt etmi? olan ?taliya bu ?lk?nin üz?rin? hücum etdi. Bütün xalq i??al??lara qar?? mübariz?y? qalxd?. Efiopiya h?kum?ti ?taliyan?n gücl?nm?sini ist?m?y?n Fransadan silah ala bildi. Efiopiya qo?unlar? italyanlar? bir s?ra m??lubiyy?tl?r? u?ratd?lar. H?lledici vuru?ma 1896-c? ild? Auda ??h?ri yax?nl???nda ba? verdi. Efiopiya qo?unlar? imperator II Menelikin r?hb?rliyi alt?nda hücuma ke?di v? bir-birinin ard?nca i??al??lar?n ü? d?st?sini darmada??n etdi. 11 min n?f?r, o cüml?d?n iki general v? zabitl?rin ?ox hiss?sini itir?n italyanlar vahim? i??risind? qa?ma?a ba?lad?lar. ?taliya Efiopiyan?n istiqlaliyy?tini tan?ma?a m?cbur oldu. ?lk?nin istiqlaliyy?tinin m?hk?ml?nm?si onun ticar?tinin canlanmas?na, yol ??kili?in? imkan yaratd?, lakin hakimiyy?t mülk?dar torpaq sahibliyinin m?hk?ml?nm?sin? k?m?k ed?n imperatorun ?lind? c?ml??mi?di. Efiopiya h?l? d? gerid? qalmaqda davam edirdi. ?lk?nin kapitalist d?vl?tl?rinin nüfuz dair?l?rin? b?lünm?si qorxusu var idi. XIX ?srin ax?r?nda Afrika xalqlar?n?n i??al??lara qar?? mübariz?si Efiopiyadan ba?qa he? yerd? m?qs?din? nail olmad?. Bu onunla izah olunur ki, Afrika ?kl?l?ri müasir s?nayey?, silahlara v? t??kilata malik deyildil?r. H?m d? laz?mi birlik v? h?mr?ylik yox idi. Müst?ml?k??il?r xeyli güclü idil?r v? d?vl?tl?r aras?ndak?, tayfalar aras?ndak?, xalq kütl?l?ri il? ?yanlar aras?ndak? ??ki?m?l?rd?n istifad? edirdil?r.
XX ?srin ?vv?lind? Afrikada Milli-azadl?q h?r?kat? gücl?ndi. Getdikc? gücl?n?n soy?un?uluqdan v? r?hmsiz istismardan son d?r?c? ümidsiz v?ziyy?t? dü??n Afrika xalqlar? XX ?srin ?vv?lind? müst?ml?k? ?sar?tind?n azad olma?a d?f?l?rl? c?hd g?st?rmi?, silahl? mübariz?y? qalxm??d?lar. B?yük v? ki?ik üsyanlar dem?kn olar ki, ara vermirdi. Bunlardan ?n b?yüyü Herero v? nama tayfalar?n?n C?nub-Q?rbi Afrikada (Namibiyada) alman müst?ml?k??il?rin? qar?? üsyan? idi. 1904-cü ild? bütün Herero tayfalar? alman müst?ml?k??il?rin? qar?? mübariz?y? qalxd?lar. Bir ne?? alman d?st?si m?hv edildi, lakin Almaniyadan k?m?k g?ldi. Pulemyotlar v? Kruppun toplar? mübariz?nin n?tic?sini h?ll etdi. Hererolar ?zildi. Onlardan sa? qalanlar? ?imala qa?d?. Yolda xeyli adam h?lak oldu. Hererolar?n say? be? d?f? azalaraq 15–16 min n?f?r? endi. Kayzer II Vilhelm? dey?nd? ki, alman ?sg?rl?rinin h?r?k?tl?ri xristian m?n?viyyat?na uy?un deyildir, o bel? cavab vermi?di: "Xristian ehkamlar? bütp?r?stl?r? v? v?h?i q?bil?l?r? aid deyildir". Hererolar?n darmada??n edilm?sind?n sonra nama tayfalar? üsyana qalxd?lar. Onlar?n ??x??lar?na Hendrik Vitboy ba???l?q edirdi. O, namalar? birl??dir? v? onlar? azadl?q üsyan?na qald?ra bildi. Vitboy tam bir il- h?lak olana q?d?r d?yü?l?r? bacar?qla r?hb?rlik etdi. Onun ?lümünd?n sonra namalar silahl? mübariz?ni iki il d? davam etdirdil?r, lakin burada da alman texnikas?n?n üstünlüyü ?zünü g?st?rdi. Almaniya ba? q?rargah?n?n r?isi Fon ?liffen h?l? üsyan?n ?vv?lind? bildirmi?di ki, Hentotlar?n (almanlar namalar? bel? adland?r?rd?lar) k?künü k?sm?k laz?md?r. Bunun n?tic?sind? 200 min naman?n ?n ?oxu 60 min n?f?ri sa? qald?. 1905-ci ilin avqustunda Almaniya ??rqi Afrikas?n?n (Tanqanika) c?nubunda v? m?rk?zi hiss?sind? ba?layan üsyan bir ild?n ?ox davam etdi. Alman qo?unlar? 120 min afrikal?n? m?hv ed?r?k bu üsyan? yat?rtd?lar. Yüz ill?r boyu bu ?razid? ya?ayan b?yük tayfalar tamamil? m?hv edildi. 1907-ci ild? Fransan?n v? ?spaniyan?n M?rake?d?ki i??al?? qo?unlar?na qar?? xalq üsyan? ba? verdi. Bütün da?l?lar v? Rabat rayonunun tayfalar? silahl? mübariz?y? qo?uldular. 1912-ci ild? ?lk?nin pytaxt? F?sd? iri silahl? ??x?? ba?lad? v? bir rayondan dig?rin? ke??r?k fasil?l?rl? iyirmi il? q?d?r davam ed?n ümumxalq üsyan?na ?evrildi.
?halisi
[redakt? | vikim?tni redakt? et]?halisi 3 irq? m?nsubdur. Afrikan?n ?n ucaboylu xalq? (180–220 sm) savannada ya?ayan tutsin v? ximil?rdir. Ekvatorial me??l?rd? is? ?n q?sa boylu (142 sm) xalq piqmeyl?r ya?ay?r. Afrikada Nilin sahilin? ?hali daha s?x, B?yük S?hrada is? ?n az m?skunla?m??d?r. XX ?srin ?vv?ll?rind? Afrikada c?mi 2 müst?qil ?lk? (Liberiya v? Efiopiya) var idi. 1960-c? ild? 17 Afrika ?lk?si müst?qillik qazand??? ü?ün h?min il "Afrika ili" adlan?r. Uzun müdd?t siyasi v? iqtisadi as?l?l?q Afrika ?lk?l?rinin iqtisadi inki?af?n? l?ngitmi?dir. Afrika ?lk?l?rinin ?oxunda milli dil olmad???ndan d?vl?t dili- ingilis, ispan v? s.-dir. Afrikan?n yegan? ?nki?af etmi? ?lk?si CAR-d?r. Afrikan?n ?halisi 720 milyon n?f?rd?n ?oxdur. ?imal t?r?fd? Avropoid irqin? aid olan ?r?bl?r v? b?rb?rl?r, 10° ?imal eni boyunca neqroid irqin? aid olan z?ncil?r, Madaqaskar adas?nda is? monqoloid irqin? aid olan malaqasil?r ya?ay?r. Afrikan?n dig?r yerli xalqlar?na bantular, ximil?r, tutsil?r, piqmeyl?r, nilotlar, bu?menl?r, qotentotlar aiddir. ?kinci dünya müharib?si ?r?f?sind? burda Efiopiya, Misir, Liberiya, CAR olmaqla 4 müst?qil ?lk? var idi. Haz?rda materikd? 57 müst?qil d?vl?t vard?r. Sonuncu olaraq 2012-ci ild? Sudan?n t?rkibind?n C?nubi Sudan d?vl?ti ayr?lm??d?r. Afrikada d?vl?tl?r yaranark?n ?halinin milli etnik t?rkibi n?z?r? al?nmad???na g?r? burada d?vl?t s?rh?dl?ri ?ox vaxt paralel v? meridianlara uy?un g?lir.
?qtisadiyyat?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Faydal? qaz?nt?lar?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Afrika müxt?lif faydal? qaz?ntlarla ?ox z?ngindir. Faydal? qaz?nt?lar?n müxt?lif m?n??li qruplar? materikin ayr?-ayr? tektonik sah?l?ri il? ?laq?dard?r. Arxey v? ptoterozoy q?r???ql??? zonas? metal faydal? qaz?nt?larla, qiym?tli da?-qa? yataqlar? il? daha z?ngindir. Burada ?n ?ox maqmatik, metamorfik m?n??li faydal? qaz?nt? yataqlar? vard?r. Q?dim qalxanlar?n a??nma qab??? il? ilkin minerallar?n a??nmas?ndan yaranan faydal? qaz?nt? yataqlar?, h?min sah?l?rd? ?aylar?n f?aliyy?ti il? ?m?l? g?l?n s?pinti yataqlar? yay?lm??d?r. Postmaqmatik yataqlar?n ?ks?riyy?ti kristallik ?sasla ?laq?dar olub, onun s?th? ??xd??? yerl?rd? rast g?linir. Faydal? qaz?nt?lar?n ??km? yataqlar? platforman?n ??küntü süxur ?rtüyü il? ?laq?dard?r v? ?sas?n sineklizl?rd? ?m?l? g?lmi?dir.
Qara metal?n ?sas yataqlar? (d?mir, manqan, titan, xrom) ?imali Qvineya yüks?klikl?rind?, Syerra-Leoned?, A?a?? Voltada, C?nubi Afrikada v? Atlas da?lar?ndad?r. Ba?qa sah?l?rd? d? d?mir filiz yataqlar? m?lumdur. (Konqo h?vz?sinin k?nar qalxmalar?nda, Misird?, B?yük S?hranin q?rbind?, ??rqi Afrikada). ?lvan metallar?n b?yük yataqlar? yen? q?dim q?r???ql?q ?sas?n ??x?nt?lar? il? ?laq?dar olmaqla, Katanqada (kobalt, mis, sink, qur?u?un), ??rqi Konqoda (sink), ?imali Qvineya v? Atlas da?lar?ndad?r. Nadir metal yataqlar? C?nubi Afrikada Kalaxari sineklizini c?nubdan v? ??rqd?n ?hat? ed?n kristallik ?sas?n qalxanlar?nda (litium, berillium, sürm?, uran), Katanqada (uran), Anqolada (uran) v? s.sah?l?rd? m?lumdur. ?lvan metallar?n ?h?miyy?tli yataqlar? C?nubi Afrikada (maqmatik m?n??li q?z?l, platin), ??rqi Afrikada (postmaqmatik m?n??li q?z?l) v? ?imali Qvineyada a?kar edilmi?dir. Qiym?tli da?lardan almaz?n ?n b?yük yataqlar? C?nubi Afrika, Katanqa v? ?imali Qvineyadad?r. Qeyri-metal fatdal? qaz?nt?lardan asbestin b?yük yataqlar? C?nubi Afrikada (kianit, qrafit), ??rqi Afrikada, Atlas da?lar?ndad?r (fosforitl?r).
Da? k?mürün ?n b?yük yataqlar? C?nubi Afrikadad?r (paleozoy ??küntül?rind?). Bundan ?lav? Rodeziyada, Tanqanika v? Nyasa g?ll?ri ?traf?nda v? Atlas da?lar?nda ?oxlu k?mür yataqlar? vard?r. Neft yataqlar? ?sas?n ü?üncü d?vrün v? mezozoyun d?niz ??küntül?ri il ?laq?dard?r. ?n b?yük yataqlar ?imali Afrikada ?kinci Dünya müharib?sind?n sonra a??lm??d?r. Haz?rda Liviyada, Misird?, ?lc?zaird?, Tunisd?, Niger, Oqove v? Kvanze ?aylar? m?ns?bind? neftin ?ox b?yük yataqlar? m?lumdur. Bunlardan bir ?oxu istismar edilir (Misird?, ?lc?zaird? v? Liviyada). Yanar qaz yataqlar? ?lc?zaird? k??f edilmi?dir.
K?nd t?s?rrüfat?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]?rzaq v? k?nd t?s?rrüfat? t??kilat?n?n m?lumat?na g?r? Afrikada 200 mln. hektar torpaq bec?rilir, 900 mln. hektar is? daimi otlaq kimi istifad? edilir. Bec?ril?n torpaqlar?n xüsusi ??kisi ?ox a?a??d?r.
Afrika v? xüsusil? tropik Afrika dünyan?n ?n aqrar ?razisi hesab edilir. 2000-ci ilin m?lumat?na g?r? bu b?lm? t?qrib?n 20% t??kil edir. H?min ?razinin aktiv ?halisinin 68%-i k?nd t?s?rrüfat? il? m???uldur. B?zi ?lk?l?rd? is? – Mozambik, H?b??istan, Tanzaniya, ?ad, Keniya, Qambiya, MAR v? Qvineyada bu g?s?rici 80%, Burundi, Malavi, Ruanda, Nigeriya, Burkina-Faso, Uqanda, Malid? 90% t??kil etmi?dir. Onu da qeyd etm?liyik ki, r?smi statistika bir qayda olaraq üDM-in hesablanmas?nda natural t?s?rrüfat? n?z?r? alm?r. H?tta bel? olduqda da 2000-ci ild? k?nd t?s?rrüfat?n?n xüsusi ??kisi KDR-da 58%, H?b??istanda 55%, Tanzaniyada 47%, Burundid? 53%, Malavid? 42%, MAR-da 54%, Syerra-Leoned? 50%, Qvineya-Bisauda 54%, Uqandada 44% olmu?dur.
K?nd t?s?rrüfat? istehsal?n?n art?m sür?ti ?ox a?a??d?r-80-ci ill?rd? 1,9%, 2000-ci ill?rd? 1,5% t??kil etmi?dir. Bu is? ?halinin art?m sür?tind?n xeyli a?a??d?r. Ona g?r? d? burada ?rzaq ?at??mazl??? problemi daha ayd?n g?z? ?arp?r. BMT-nin m?lumat?na g?r? h?min ?razid? yax?n 15 ild? tax?l ?at??mazl??? 50 mln. tondan art?q olacaqd?r.
Afrikan?n k?nd t?s?rrüfat? patriarxal icma, feodal v? x?rda ?mt?? t?s?rrüfat?na ?saslan?r. ?stifad? edil?n torpaq sah?sinin 90%-? q?d?ri ?l al?tl?ri il? bec?rilir. ?kin?ilik primitiv aqrotexniki metodlara ?saslan?r. Dem?k olar ki, suvar?lan sah? yoxdur. Haz?rda bec?ril?n torpaqlar?n c?misi 5%-i irriqasiya sistemind?n istifad? edir. Bel?likl? k?nd t?s?rrüfat? dem?k olar ki, t?bi?td?n as?l? v?ziyy?td? qal?r. Kimy?vi gübr?l?rd?n ?ox z?if istifad? edilir. Bu is? m?hsuldarl???n az olmas? il? ??rtl?nir. M?s?l?n, son ill?rin m?lumat?na g?r? Afrikada orta hesabla h?r hektara 11 kq gübr? verildiyi halda, Lat?n Amerikas?nda bu g?st?rici 67 kq, Asiyada 129 kq olmu?dur.
?kin?iliyin b?zi sah?l?rind? xarici mülkiyy?t – xarici kapital m?vcud oldu?u ü?ün ixracat ü?ün m?hsul istehsal? n?z?rd? tutulur. Bel? sah?l?rd? nisb?t?n az–?ox inki?af mü?ahid? olunur. Bunlar texniki lif, kau?uk, yun, d?ri, pamb?q, texniki ya?lar, kopra v? sair?d?n ibar?tdir. Emal s?nayesi h?ddind?n art?q gerid? qald???na g?r? bu m?hsullar xammal kimi ixrac edilirl?r. Az-?ox Zimbabve, Nigeriya, Keniya v? b?zi dig?r ?lk?l?rd? yerli xammal toxuculuq v? ayaqqab? s?nayesind? istifad? edilir. Bunlardan ?lav? kakao-paxlal?lar, kofe, tropik meyv?l?r, bitki ya?lar?, ??k?r-xammal v? dig?r bir ?ox m?hsullar da ixrac b?lm?sin? daxildirl?r.
S?naye
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Afrika ?lk?l?ri müst?qillik ?ld? etdikd?n sonra s?nayenin inki?af? o q?d?r d? n?z?r? ?arpm?rd?. Nisb?t?n iri v? orta mü?ssis?l?r az-?ox da?-m?d?n s?nayesind? yarana bilirdi. Onlar da xarici kapitala m?xsus oldu?u ü?ün, milli iqtisadiyyat?n inki?af?na o q?d?r d? z?min yarada bilmirdi.
ümumi ??kild? bu regionun s?nayesi a?a??dak? c?h?tl?ri ?zünd? ?ks etdirir:
- milli iqtisadiyyat?n ?zünd? s?naye mü?ssis?l?ri aras?nda inteqrasiya prosesl?rinin z?if olmas?;
- istehsal h?cminin az olmas? üzünd?n effektivliyin a?a?? olmas?;
- regionda bir-birini tamamlaya bil?n istehsal strukturlar?n?n olmamas?;
- istehsal x?rcl?rinin t?rkibind? idxal olunan komponentl?rin ?ox olmas?;
- istehsal infrastrukturas?n?n h?ddind?n art?q gerid? qalmas?;
- texnoloji gerilik v? s.
Afrikada v? el?c? d? tropik Afrikada faydal? qaz?nt?lar?n ?ox olmas? hasilat s?nayesinin b?yük rol oynamas?na üstünlük vermi?dir. Bu is? onlar?n dünya bazar?nda xammal üzr? ixtisasla?d?r?lmas?n? geni?l?ndirmi?dir.
XX ?srin 60-c? ill?rinin ?vv?ll?rin? bu regionda Zambiya, KDR v? Zimbabve güclü mineral xammal istehsal??s? kimi m?lum idil?rs?, 70-ci ilin ax?rlar?na onlar?n s?ras?na daha 8 ?lk?; Anqola, Qvineya, Liberiya, Mavritaniya, Niger, Nigeriya, Esvatini, Syerra-Leone qo?ulmu?lar.
Bütünlükd? bu ?razi üzr? üDM-in 34%-i (2000 il) s?nayenin pay?na dü?ür. Bunun da yar?s? hasilat s?nayesinin hesab?na formala??r. Ayd?nd?r ki, bu sah?d? ayr?-ayr? ?lk?l?r aras?nda k?skin f?rq vard?r. Bel? ki, h?min g?st?rici Nigeriya, Anqola, Botsvana v? Qabonda 90% t??kil etmi?, Toqo, Qana, Qvineya-Bisau, Mavritniya, Namibiya, Qvineyada is? 50–85%-? b?rab?r olmu?dur.
Mineral ehtiyatlardan neft, t?bii qaz, boksidl?r, almaz, fosfotlar, ?oxlu filiz n?vl?ri (d?mir, uran, marqans, xrom, mis, kobalt, qur?u?un, sink v? s.) hasil edilir.
Emal s?nayesinin xüsusi ??kisi (üDM-d?) 1980-ci ild? 12%, 2000-ci ild? is? 15% olmu?dur. Bu dünya üzr? emal s?nayesinin 1%-ni t??kil edir. B?zi ?lk?l?rd? is? bu g?st?rici yüks?kdir, bel? ki, Zambiya v? Zimbabved? üDM-in 30%-i, Mavrikiyada-23%-i emal s?nayesinin pay?na dü?ür.
Lesoto, Malavi, ?ad, Burkina-Faso, Keniya, Mavritaniya, Seneqal, Kamerun, Kot-d`?vuarda h?min g?st?rici 10–20% aras?ndad?r. Bu regionda yüngül s?nayenin inki?af?na daha ?ox üstünlük verilir.
A??r s?naye sah?l?rind?n kimya s?nayesi apar?c? rola malikdir. Ma??nqay?rma mü?ssis?l?rinin ?ks?riyy?ti (avtomobil, traktor, elektrotexnika m?mulatlar? istehsal? v? s.) texniki t?mir üzr? f?aliyy?t g?st?rirl?r.
El?c? d? Zimbabve, Zambiya v? Nigeriyada ma??nqay?rma mü?ssis?l?ri d? m?vcuddur. Bunlarla yana?? ?imali Afrikada – Misir, M?rake? v? Tunisd? emal s?nayesi xeyli inki?af etdirilmi?dir. ?lc?zaird? neft-qaz kompleksi, kimya s?nayesi t?r?qqi tapm??d?r. Bu ?lk?l?rd? d?vl?t b?lm?sinin xüsusi ??kisi art?qd?r
Afrikada t?bii zonalar
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- Ekvatorial me??l?r- ekvatorial iqlim qur?a??nda yay?lm??d?r. Konqo ?ay? h?vz?sini v? Qvineya k?rf?zi sahilini ?hat? edir. ?lboyu hava isti v? rütub?tlidir. D?mir v? alüminium ?ox oldu?undan torpaqlar? q?rm?z?-sar? ferrollitdir. Bitki ?rtüyü z?ngindir (Liana, ya? palmas? v? s). Me?? bir ne?? yarusdan (m?rt?b?d?n) ibar?tdir. Heyvanlar? (qorilla, c?rtdan begemot v? s) ?sas?n a?aclarda ya?ay?r.
- Savannalar — Afrikan?n 40%-ni ?hat? edir. ?lin 2 f?sli rütub?tli yay v? quraq q?? f?sli m?vcuddur. Savannalarda ot ?rtüyü il? yana?? a?ac(Baobab) v? kolluqlara da rast g?linir. Torpaqlar? q?rm?z?, q?rm?z?-ferrollit v? q?rm?z?-qonurdur. Dünyan?n ?n iri otyey?n heyvanlar? (fil, züraf?) burada ya?ay?r. Afrika savannalar? subekvatorial v? tropik iqlim qur?aqlar?nda yay?lm??d?r.
- S?hralar -Afrikan?n tropik iqlim qur?a??nda yay?lm??d?r. Yüks?k t?zyiq qur?a??n?n hakim olmas? il? ?laq?dar olaraq Afrikan?n ?imal?nda B?yük S?hra (v? ya Saxara) v? Liviya s?hralar? yerl??ib. Dünyan?n ?n b?yük s?hras? olan B?yük S?hrada temperatur amplitudas?n?n b?yük olmas? fiziki a??nman?n intensivliyin? s?b?b olur. Onun ?sas hiss?si da?l?, az hiss?si is? gilli v? qumlu sah?l?rd?n ibar?tdir. Burada Afrikan?n – ?haqqar, Tibesti v? Darfur kimi ?n q?dim ?ahid da?lar? yerl??ir. Hava en?n h?r?kli oldu?undan ya??nt?lar?n miqdar? 200 mm-d?n azd?r. Bitkil?ri az v? uzun k?klüdür, yeralt? sular?n s?th? yax?n, ??k?k ?razil?rind? –vah?l?r (oazis) yaran?r. Vah?l?rd? xurma a?ac? yeti?dirilir. Afrikan?n c?nubunda Namib v? Kalaxari s?hralar? yerl??ir. Okean sahilind? soyuq Bengel c?r?y?n?n?n t?siri n?tic?sind? yaranan Namib s?hras? ?ox quraq ?razidir. ümumilikd? ?razinin b?yüklüyü v? q?rbd?n ??rq? do?ru geni? m?saf?d? uzanmas? n?tic?sind? Afrikan?n ?imal?nda s?hralar c?nubuna nisb?t?n daha geni? sah? tutur. Torpaqlar?n düzgün istifad? olunmas? n?tic?sind? s?hralar?n sah?si art?r. Savannalar?n s?hraya ?evrilm?sinin qar??s?n? almaq ü?ün B?yük S?hra il? s?rh?dd? 1500 km-lik, me?? zola?? sal?nm??d?r.
- Codyarpaql? me?? v? kolluqlar(Aral?q d?nizi tipli) — Afrikan?n ucqar ?imal v? c?nubunda subtropik enlikl?r? xas codyarpaql? me?? v? kolluqlar yay?lm??d?r.
Afrikan?n g?ll?ri
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Afrika g?ll?rinin ?oxu ??rqi Afrika yaylas?ndad?r. M?s?l?n, Tanqanika, Nyasa, Rudolf, Kivu, Albert, Eduard v? s. Onlar tektonik ?at zonas?nda yerl??diyind?n uzunsov v? d?rindirl?r. Bu g?ll?r da?larla ?hat?l?nmi?dir. Dünyan?n ?n uzun ?irin g?lü olan Tanqanika Afrikan?n ?n d?rin g?lü olub qraben üz?rind? yerl??ir. O, dünyada d?rinliyin? g?r? ancaq Baykaldan geri qal?r. Afrikan?n ?n b?yük g?lü olan Viktoriya dünyada 2-ci b?yük ?irin g?ldür. O, platforman?n ?yilm? zonas?nda yerl??diyind?n dayazd?r. B?yük S?hran?n c?nubunda yerl???n ?ad g?lü dayazd?r. (4–7 m) v? ya??nt? il? qidalan?r. Relikt m?n??lidir. Onun sah?si ya??nt? olduqda 2 d?f? art?r.
Afrikan?n ?aylar?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Ya??nt? ?ox oldu?undan Afrikan?n ?n s?x ?ay ??b?k?si ekvatorial v? subekvatorial iqlim qur?aqlar?ndad?r. S?hralarda ?aylar ?ox azd?r. Onlar ?sas?n güclü ya???dan sonra yaran?r. Afrika ?aylar?n?n ham?s? ya??? sular? il? qidalan?r. ?ünki bütün ?aylar m?nb?yini ekvatorial v? subekvatorial qur?aq daxilind?n g?türürl?r. ?aylar?n üz?rind? astana v? ??lal?l?r oldu?undan g?mi?ilik ü?ün yarars?z olsa da bu ?aylar?n b?yük hidroenerji ehtiyatlar? var. Astana v? ??lal?l?rin m?vcudlu?u Afrikan?n geoloji qurulu?u v? relyefi il? ?laq?dard?r. Afrika ?aylar? 3 h?vz?y? aiddirl?r:
- Atlantik okean?na — Nil, Konqo, Niger, Seneqal, Nar?nc?.
- Hind okean?na — Zambezi. Limpopo.
- Daxili axars?z h?vz?y?: ?iri, ?ari.
Dünyan?n v? Afrikan?n ?n uzun ?ay? olan Nil (6671 km) m?nb?yini ??rqi Afrika yaylas?ndan axan Kaqera ?ay?ndan g?türülür. Onun m?nb?yini Stenli k??f edib. Viktoriya g?lünd?n ke?dikd?n sonra o, A? Nil adlan?r. Xartum ??h?ri yax?nl???nda ?n b?yük qolu olan Mavi Nill? qovu?araq Nil ad? il? Aral?q d?nizin? t?külür. O, burada b?yük delta yarad?r. Nilin yuxar? axar? ekvatorial v? subekvatorial iqlim qur?aqlar?nda yerl??diyind?n bol ya??? sular? il? qidalan?r. Bu s?b?bd?n B?yük S?hradan ke?s? d? he? vaxt qurumur. Nilin yuxar? axar?nda ?oxlu ??lal? v? astanalar var. A?a?? ax?nda Asuan v? Nasir su anbarlar? tikildiyind?n Nilin ax?n? t?nziml?nir v? bu da?q?nlar?n qar??s?n? al?r. Afrikan?n ?n bol sulu v? uzunlu?una g?r? ikinci ?ay? Konqo (Zair) ?ay?d?r. (4320 km). H?vz?sinin sah?sin? v? bol sululu?una g?r? o dünyada Amazondan geri qal?r. H?vz?si ekvatora yax?n yerl??diyind?n o, ilboyu bol suludur v? 2 yerd?n ekvatoru k?sir. Konqo üz?rind? Stenli, Livinqston v? s ??lal?l?ri var. Bu ?ay delta yaratm?r v? Atlantik okean?na t?külür. Uzunlu?una v? h?vz?sinin sah?sin? g?r? Afrikan?n 3-ü b?yük ?ay? Nigerdir (4160 km). Zambezi Afrikan?n Hind okean?na t?kül?n ?n b?yük ?ay?d?r. Dünyan?n n? n?h?ng ??lal?l?rind?n olan v? Livinqston t?r?find?n k??f edil?n Viktoriya ??lal?si bu ?ay?n üz?rind?dir.
?qlimi
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Ekvator x?tti Afrikan?n t?qrib?n m?rk?zind?n ?imal v? c?nub tropikl?ri onun üz?rind?n ke?diyin? g?r? ?razinin ?ox hiss?si isti qur?a?a dü?ür v? buna g?r? d? o, ?n isti materikdir. Materikin ?ox b?yük hiss?sind? gün?? ild? 2 d?f? zenitd? olur. Materikin ucqar ?imal v? c?nub n?qt?l?rind? bel? ?n soyuq ay?n orta temperaturu 10°-12°-dir. Materikin iqlimin? onun sahill?rind?n ke??n soyuq Somali, Kanar, Bengel c?r?yanlar?, isti Madaqaskar, Mozambik, ?yn?burnu, Anqola, Qvineya c?r?yanlar? da t?sir g?st?rir.
Ya??nt?lar qeyri-b?rab?r paylan?b, ekvatorial qur?a?a ild? 2000–3000 mm v? daha ?ox ya??nt? dü?ür. Yegan? materikdir ki, burada olan iqlim qur?aqlar? h?m ?imalda h?m d? c?nubda yerl??m?kl? t?krarlan?r.
Materikd? bir ekvatorial, iki subekvatorial, iki tropik, iki subtropik iqlim qur?a?? vard?r. Materikin ?aylar? onu ?hat? ed?n 2 okean h?vz?sin? v? materikin sah?sinin 1/3-ni ?hat? ed?n daxili axarl? h?vz?y? aiddir. ?n b?yük ?aylar – Nil, Seneqal, Niger, Konqo, Nar?nc? ?aylar? Atlantik okean? h?vz?sin? aiddir. Zambezi v? Limpopo ?aylar? (Limpopo c?nub tropik x?ttini 2 d?f? k?sir) Hind okean? h?vz?sin? aiddir. Daxili axarl? h?vz? B?yük S?hran? ?hat? edir ki, orada ?ad g?lü v? ona t?kül?n ?ari ?ay? vard?r. Materikin ?sas g?ll?ri – Tanqanika, Nyasa, Rudolf v? s. ??rqi Afrika S?nma Zola??n?n qrabenl?rind? yerl???n uzunsov, ?irinsulu g?ll?rdir. Materikin ?n b?yük g?lü olan Viktoriya platforman?n ?yilm? zonas?nda yerl??diyin? g?r? sah?c? b?yükdür. Afrikadak? iqlim qur?aqlar?:
- Ekvatorial
- Subekvatorial
- Tropik qur?aqlar(quru tropik)
- Subtropik qur?aqlar:
- Aral?q d?nizi tipli
- B?rab?r rütub?tl?n?n
Probleml?ri
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Afrikan?n b?yük hiss?sind? ?btidai ?cma XIV–XV ?srl?r? q?d?r da??lmam??d?r. Bu d?vrl?rd? Afrikan?n ?imal torpaqlar? Avropan?n müst?ml?k?sin? ?evrilir. Avropal?lar Afrikada feodalizmin ?sas?n? qoyur. Bir q?d?r sonra is? Afrikada ilk kapitalist d?vl?tl?r yaran?r. Hal-haz?rda Afrikada 53 demokratik d?vl?t var. Afrikan?n c?nub ucqar?nda yerl???n CAR istisna olmaqla dig?r bütün d?vl?tl?r güclü iqtisadi v? siyasi potensiala malik deyill?r. Materikin ?razisi isti v? havan?n quraq oldu?undan su q?tl??? mü?ahid? edilir. Bir ?ox kas?b Afrika ?lk?l?rind? i?m?li su q?tl??? minl?rl? insan?n, ?sas?n d? u?aqlar?n ?lümün? g?tirib ??xar?r. ?lüml?r? s?b?b t?kc? susuzluq deyil, istifad? olunan sudur. Bel? ki maliyy? v?ziyy?tinin pis oldu?u ?lk?l?rd? su t?mizl?nmir v? istifad?y? bir-ba?a verilir. Su t?mizl?y?n qur?ular olsa bel? bax?ms?zl?qdan istismara u?ray?r. Kirli su kütl?vi epidemiyalara g?tirib ??xar?r. S?hiyy?nin güclü olmamas? da kütl?vi ?lüml?r? g?tirib ??xar?r.
Afrikan?n iqtisadiyyat? ?sas?n faydal? qaz?nt?lar?n ??xar?lmas? üzr? qurulub. Avropadan g?l?n varl? mülk?darlar burada asanl?qla i??i qüvv?si tap?r. Afrikadan ??xar?lan qaz?nt?lar aras?nda q?z?l da var. Afrikal?lar?n ?oxu m?d?nl?rd? gün?muzd i?l?y?nl?rd?n ibar?tdir. Xidm?ti sah?l?rin olmamas?, aqrar f?aliyy?t ü?ün yarars?z torpaqlar, s?nayenin inki?af etm?m?si i?sizliy? g?tirib ??xar?r. T?hsil is? Afrikada dem?k olar ki yoxdur. T?hsilsiz ?hali is? m?cburdur ki i??i qüvv?si kimi ?z torpaqlar?nda i?l?sin.
??kill?r
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- Afrika sakinl?ri
-
Botsvana sakini (San Bu?men adam?)
-
?imal-??rqi Afrikadan Beca beduinl?ri
-
CAR-da kü?? musiqi?isi
?stinadlar
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- ↑ 7 Continents of the World (ing.).
- ↑ Africa Population 2025 (ing.).
M?nb?
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- 1. Киреев "Международные экономика"
- 2. Конотопов: "История экономики зарубежных стран"
- 3. C. K?rimov, A. Orucov, H. ?srafilov: "Dünya ?qtisadiyyat?"