金牛座女和什么座最配对| 边界尚清是什么意思| 照字五行属什么| 维生素a中毒是什么症状| 血脂稠吃什么好| 做面包用什么面粉| 巨蟹座男和什么座最配对| 2003年是什么年| 红顶商人是什么意思| 五月三十一号是什么星座| 小腿细是什么原因| 顶到子宫是什么感觉| 吃藕粉对身体有什么好处| 遮羞布是什么意思| 西柚不能和什么一起吃| 10月26日什么星座| 蹦迪是什么意思| 五月二十日是什么日子| 镶嵌什么意思| 荨麻疹是什么引起的| 隔离的作用是什么| 排斥一个人什么意思| pc是什么| 大雄宝殿是什么意思| 犯花痴什么意思| 蒲公英的种子像什么| 巴西龟吃什么食物| nhl医学上是什么意思| 为什么会晕3d| 陈皮泡水喝有什么作用| 更迭是什么意思| 农历今天属什么| 处暑吃什么传统食物| 贴膏药发热是什么原因| 科员是什么级别| 如是观是什么意思| 独行侠是什么意思| 我操是什么意思| 公立医院和私立医院有什么区别| 什么叫文化| 阳春是什么意思| 不食人间烟火是什么意思| lh是什么激素| 早上七八点是什么时辰| ect是什么检查| 梦见生小孩是什么征兆| 性腺六项是查什么的| 肾疼是什么原因| 小家碧玉是什么生肖| 八字是指什么| 酸野是什么| 沉珂是什么意思| 负面影响是什么意思| 鲜卑族现在是什么族| 史莱姆是什么意思| 紫菜是什么植物| 全脂奶粉是什么意思| 喝什么茶最减肥| 什么动物吃蛇| 酒店尾房是什么意思| 壬水命是什么意思| 饕餮是什么意思| 118是什么星座| 中将是什么级别| 黑苦荞茶有什么功效| society是什么意思| 中性粒细胞数目偏高是什么意思| 骨质增生什么意思| 不羁放纵是什么意思| 什么叫应届毕业生| 夏天晚饭吃什么比较好| 什么是心脏造影| 氯雷他定片是治什么的| 这个字叫什么| 痔疮为什么会痒| 头痛呕吐什么原因| 戒指戴左手食指是什么意思| 梦见拔牙是什么预兆| 酸菜鱼放什么配菜好吃| 幼儿牙齿黑是什么原因| 高烧拉肚子是什么原因| 为什么拉屎会出血| 喆是什么意思| 狐狸和乌鸦告诉我们什么道理| 不孕为什么要查胰岛素| 2001属什么生肖| cd138阳性是什么意思| 兴风作浪什么意思| 4月16日什么星座| 有机是什么意思| 1991年是什么命| 04年是什么年| 5月27日什么星座| 什么的小草| 贴脸是什么意思| hc是胎儿的什么意思| 女生大姨妈推迟是什么原因| 什么服务| 白头发有什么方法变黑| 向心性肥胖是什么意思| 莲蓬可以用来做什么| 美蛙是什么蛙| 雾是什么| 自由行是什么意思| 虬角为什么要染成绿色| 女人梦到蝎子什么征兆| 客车是什么车| 一只什么| 嗜碱性粒细胞比率偏高说明什么| 12.28是什么星座| 老年人流鼻血是什么原因| 什么工作挣钱多| 反流性食管炎是什么症状| 梦见打麻将是什么意思| 抬头纹用什么护肤品可以去除| 申时左眼跳是什么预兆| 荷尔蒙什么意思| j是什么| 待业是什么意思| 性瘾是什么| 银杏果什么时候成熟| 银花有焰万家春是什么生肖| 茯苓有什么功效和作用| bpd是胎儿的什么意思| 尿素氮偏低是什么意思| 聊胜于无什么意思| 1级高血压是什么意思| 农历11月18日是什么星座| 什么东西最养胃| 广州五行属什么| 童子是什么意思| ab型和b型生的孩子是什么血型| paba是什么药| zw是什么意思| 梦见玻璃碎了什么意思| 放屁很臭是什么原因| 什么笑组词| 脆肉鲩是什么鱼| gift是什么意思| aug什么意思| 沙中土是什么生肖| 喝绿豆汤有什么好处| 白细胞阳性什么意思| oo什么意思| 知了为什么一直叫| 网罗是什么意思| 睾丸变小是什么原因| 经期上火了吃什么降火| 中午12点半是什么时辰| 吃什么水果可以美白| 2024年什么年| 灼口综合症吃什么药| 急性痛风吃什么药| 年柱亡神是什么意思| 物欲横流什么意思| 往返是什么意思| 孩子晚上磨牙是什么原因| 拉钩为什么要上吊| 化疗有什么副作用| 什么叫基因| 猫上门为什么不能赶走| 喉咙突然哑了什么原因| 土耳其是什么民族| 子宫内膜9mm意味着什么| 李思思为什么离开央视| 上皮细胞是什么| dpm值阳性什么意思| 什么东西一吃就死| 小孩手上脱皮是什么原因| 毕业送什么礼物给老师| 什么人| 梦见修路是什么预兆| 猫是什么生肖| 加拿大签证需要什么材料| 台州为什么念第一声| 梦见好多死鱼是什么意思| r级电影是什么意思| 尿酸高看什么科室最好| 霜对什么| 正常的心电图是什么样的图形| 怀孕什么时候可以做b超| 高血压是什么原因引起的| 女性婚检都检查什么| 头孢是什么| 菊花什么时候扦插最好| 家里养什么动物吃蟑螂| 神经性皮炎用什么药膏好| 7月8号是什么日子| 乳腺4a类是什么意思| 蝙蝠是什么变的| 洗头什么时间洗最好| 甲流乙流吃什么药| 一什么柜子| 萝莉控是什么意思| 祸害是什么意思| 半夜脚抽筋是什么原因| 什么叫理疗| 孕妇适合吃什么零食| 桃李满天下是什么意思| 羊鞭是什么部位| 血压偏低吃什么东西补最好| 学生证件号码是什么| 滑膜疝是一种什么病| 津液亏虚吃什么中成药| lucas是什么意思| 作揖是什么意思| 减肥期间可以喝什么饮料| 低血压吃什么食物好| 计数是什么意思| 墙内开花墙外香是什么意思| 牛奶什么时间喝最好| 梦见自己小便是什么意思| 眩晕症是什么症状| 1.8号是什么星座| 流鼻血是什么引起的| 什么是维生素| 可乐煮姜有什么作用| 霉点用什么可以洗掉| 脚板痒是什么原因| 地狱不空誓不成佛是什么意思| 蝙蝠是什么类| 什么是沙龙| 免签是什么意思| 去脂体重什么意思| 火同念什么| 中医为什么不让睡凉席| 榴莲树长什么样| 恋爱是什么感觉| 火疖子是什么引起的| 螺蛳粉为什么那么臭| 总lge是什么意思| 小孩腹泻吃什么药好得快| 咳嗽什么东西不能吃| 牡丹什么意思| 薏苡仁是什么| dpoy什么意思| 大量出汗是什么原因引起的| 七月七日是什么生肖| 淤泥是什么意思| 开车压到蛇有什么说法| 心什么什么什么| 眼压高用什么眼药水| 汗疱疹吃什么药| 槊是什么意思| 4月22日什么星座| 焦虑症应该挂什么科室| 蘑菇是什么| 来例假不能吃什么东西| 小狗拉稀 吃什么药| 什么叫游走性关节疼痛| 青春痘是什么原因引起的| 生理需要是什么意思| h2o是什么| 欧米茄属于什么档次| 4月29号是什么星座的| 花斑癣用什么药膏| 排浊是什么意思| candies什么意思| 神经递质是什么| 掌中宝是什么东西| 天天流鼻血是什么原因| 经常嗳气是什么原因| 青岛是鲁什么| 洋人是什么意思| 百度M?zmuna ke?

奥比岛晶钻代金卡怎么得 晶钻代金卡有什么用

21°05′37″ ?m. e. 7°11′17″ ?. u.HGYO
Vikipediya, azad ensiklopediya
Afrika
Africa
21°05′37″ ?m. e. 7°11′17″ ?. u.HGYO
Tarixi v? co?rafiyas?
Sah?si
  • 29.648.481 km2[1]
Saat qur?a??
?halisi
?halisi
  • 1.549.862.036 n?f. (2025)[2]
Afrika x?rit?d?
Afrika
Afrika
Vikianbar?n loqosu Vikianbarda ?laq?li mediafayllar
百度 14-15赛季,辽篮在季后赛首轮中以3:0的总比分横扫广厦,迈出了他们时隔七年重回总决赛的第一步,当然这也同样是他们时隔七年后再次杀入半决赛,这样双重突破的一个瞬间,不仅仅让球队们激动万分,本溪市体育馆内4000余名现场观众更是功不可没。

Afrika — b?yüklüyün? g?r? Avrasiyadan sonra ikinci b?yük materik. Sah?si 29,2 milyon km2, adalarla birlikd? 30,3 milyon km2-dir. Ekvator onu ??rti olaraq iki hiss?y? b?lür.

Ad?n?n etimologiyas?

[redakt? | vikim?tni redakt? et]

Afrika ad? lat?n dilind? olan "afrikus", y?ni soyuq bilm?y?n s?zünd?n ?m?l? g?lmi?dir. Dig?r bir ehtimala g?r? is? Afrika ad? materikin ?imal-??rqind? ya?am?? "afrigi" tayfas?n?n ad?ndan g?türülmü?dür.

ümumi m?lumat

[redakt? | vikim?tni redakt? et]

Avrasiyadan sonra ?n b?yük v? ?n isti materikdir. Dünyan?n ?n uzun ?ay?, dünyan?n ?n uzun ?irinsulu g?lü, ??rq yar?mkür?sinin ?n bol sulu ?ay?, quruda yer qab???n?n ?n uzun ?at?, dünyan?n ?n isti n?qt?si, dünyan?n ?n quraq n?qt?l?rind?n biri, ?n b?yük quraq t?bii kompleksi, ?n geni? savannas? bu materikd?dir. Onu Avropadan C?b?llütariq bo?az? v? Aral?q d?nizi, Asiyadan Aral?q d?nizi, Süvey? kanal?, Q?rm?z? d?niz, Babülm?nd?b bo?az?, ?d?n k?rf?zi ay?r?r. Ekvator x?tti v? s?f?r?nc? meridian bu materikd?n ke?diyin? g?r? o, 4 yar?mkür?d? yerl??ir.

Afrika Atlantik v? Hind okeanlar? il? ?hat? olunub. Ucqar n?qt?l?ri: ?imalda – ?l-?biyyad v? ya Ben Sekka burnu, c?nubda – ?yn? burnu, ??rqd? – Ras-X?fun, q?rbd? – Almadi. Yegan? materikdir ki, bütün ucqar n?qt?l?ri müxt?lif yar?mkür?l?rd? yerl??ir. Materik q?dim Qondvanan?n qal???d?r. Sahil x?tl?ri az par?alan?b. Bir b?yük yar?madas? (Somali), 1 b?yük k?rf?zi (Qvineya) vard?r. ?n b?yük adas? Madaqaskard?r, bundan ba?qa Sey?el, ?mirlik, Z?nzibar, Kanar, Komor, Ya??lburun, Yüks?li?, Müq?dd?s Yelena adalar? da buraya aiddir.

Materikin ?imal hiss?si q?dim sivilizasiyan?n m?rk?zl?rind?n oldu?una g?r? ?vv?ld?n ?yr?nilmi?dir. Afrika qit?si sivilizasiyan?n be?iyi hesab edilir. Burada ?n q?dim insanlar?n qal?qlar? tap?l?b.

Afrika

Onun c?nub hiss?sinin ?yr?nilm?sind? ?ngilis t?dqiqat??s? Livinqstonun xüsusi rolu vard?r. O, quru il? Atlantik okean?n sahilind?n Hind okean?n sahilin? q?d?r ke?mi? ilk Avropal?d?r. Livinqston Konqo v? Zambezi ?aylar?n?n h?vz?l?rini ?yr?nmi?, Livinqston v? Viktoriya ??lal?l?rini k??f etmi?, Tanqanika v? Nyasa g?ll?rini t?dqiq etmi?dir. Rus t?dqiqat??s? Yunker ilk d?f? Nil ?ay?n?n m?ns?bind?n m?nb?yin? q?d?r g?lmi?dir. O, düzgün olaraq g?st?rmi?dir ki, Nilin il boyu bol sulu axmas?n?n s?b?bi onun m?nb?yinin bol ya??nt?l? ekvatorial v? subekvatorial qur?aqlarda yerl??m?sidir. ?ngilis t?dqiqat??s? Park Seneqal v? Niger ?aylar?n?n h?vz?l?rini, Bart is? Aral?q d?nizind?n ?ad g?lün? q?d?r B?yük S?hran? ?yr?nmi?dir. Rus alimi Vavilov ?imali Afrikan?n bitki ?rtüyünü t?dqiq etmi?dir.

Afrika relyefin? g?r? hündürlüyü 1000 m-? q?d?r olan ?imal v? q?rb, hündürlüyü 1000 m-d?n art?q olan c?nub v? ??rq hiss?l?r? ayr?l?r. Materikin ?sas relyef formalar?na denudasion düz?nlikl?r (B?yük S?hra, Liviya v? Nubiya s?hralar?, Kalaxari s?hras?, Namib s?hras?), yaylalar (Tibesti, Ahaqqar, Darfur, Efiopiya, ??rqi Afrika) geni? yay?lm??d?r. Materikin ?imal-q?rbind? cavan Alp q?r???ql???na aid Atlas da?lar?, c?nubunda is? q?dim ?jdaha v? Kap da?lar? yerl??ir. Burada f?aliyy?td? olan Kilimancaro, Kenya, Kamerun vulkanlar? vard?r. Afrikan?n ?n hündür n?qt?si Kilimancaro zirv?si (5895 m), ?n al?aq n?t?si Afar ??k?kliyind?ki Assal g?lünün s?thidir (-154 m). Misir ?razisind? okean s?viyy?sind?n 132 m a?a??da yerl???n Kattara ??k?kliyi d? var.

Quruda yer qab???n?n ?n uzun ?at? olan ??rqi Afrika S?nma Zola?? Q?rm?z? d?niz sahilind?n Zambezi ?ay?n?n m?ns?bin? q?d?r uzan?r. Buna g?r? d? Q?rm?z? d?niz sahili v? bu s?nma zola?? seysmik c?h?td?n f?al ?razidir. Materikin ?imal v? q?rb hiss?sind? ??km? süxurlar geni? yay?ld???na g?r? burada neft v? t?bii qaz ehtiyatlar? vard?r. ?n b?yük neft ehtiyatlar? ?imali Afrikada (Misir, ?lc?zair, Liviya) v? Qvineya k?rf?zinin sahilind?dir (Qabon, Nigeriya). C?nub v? ??rq hiss?d? maqmatik v? metamorfik süxurlar geni? yay?ld???na g?r? burada filiz faydal? qaz?nt?lar ?oxdur. Dünyan?n "mis qur?a??" m?rk?zi Afrikada Zair v? Zambiya ?razisind?dir. Burada z?ngin sink, qalay, uran, boksit yataqlar? da vard?r. C?nubi Afrikada almaz, q?z?l, da?-k?mür ehtiyatlar? azd?r

XIX ?srin 70-ci ill?rin? q?d?r Avropadan g?l?n mühacirl?r Afrika qit?sinin c?nub hiss?sind? – Kap müst?ml?k?sind? v? qon?u Bur respubilkalar?nda, ?lc?zairin ?imal rayonlar?nda ?n yax?? torpaqlar? tutmu?dular. O zaman Afrika ?razisinin 11 faiz? q?d?ri kapitalist d?vl?tl?rin? m?nsub idi. Onlar?n silahl? ekspedisiyalar? sahilboyu raoynlara arxalanaraq, qit?nin i??ril?rin? soxulur, ?halini talan edir v? sa?lam ki?il?ri tutub qul kimi ?n ?ox Lat?n Amerikas?na g?nd?rirdil?r. On milyonlarla ?ox qüvv?tli v? g?nc adamlar?n itirilm?si Afrika xalqlar?n? gücd?n sald?, onlar?n müst?ml?k??il?r? qar?? müqavim?tini z?ifl?tdi. XIX ?srin ax?r?nc? 20 ili ?rzind? müst?ml?k??il?r qit? ?razisinin daha 80 faizini i??al ed?r?k, onun b?lü?dürülm?sini ?sas?n ba?a ?atd?rd?lar. Müst?ml?k??il?r h?r yerd? son d?r?c? ?idd?tli, q?z??n müqavim?t? rast g?lirdil?r. Afrikal?lar?n ba?l?ca qüvv?sini s?nanm?? d?yü??ül?r t??kil edirdil?r. Yaln?z bir para tayfa ba???lar? avropal?lara xidm?t g?st?rm?y? ba?lad?. Müqavim?tin ?sas formas? silahl? mübariz? idi. ?hali torpaqlar? i??al edilm?sin?, zorla xristianla?d?rmaya, xarici ticar?t?il?r?, t?zminatlar?n v? vergil?rin ?d?nilm?sin?, ?m?k mük?ll?fiyy?tin? qar?? müqavim?t g?st?rirdil?r. XX ?srin ?vv?lin?d?k Afrika ?razisinin 34 faizini i??al etmi? olan Frans?z müst?ml?k??il?rin? qar?? ?idd?tli mübariz? apar?l?rd?. Tunis ?halisi Fransa protektorat?n?n elan edilm?sin? qar?? üsyanla cavab verdi. Müst?ml?k??il?rin qo?unlar? üsyan??lar?n pis silahlanmas?ndan v? z?if t??kil olunmas?ndan, habel? feodal ?yanlar?n?n x?yan?tind?n istifad? ed?r?k onu yat?rd?lar. 80-ci ill?rd? Q?rbi Afrika xalqlar? frans?z qo?unlar?na qar?? ??x??a ba?lad?lar. Bu ??x??lara frans?zlar?n "Sudan Bonapart?" adland?rd?qlar? istedadl? s?rk?rd? Samori Ture ba???l?q edirdi. Samorinin r?hb?rliyi alt?nda afrikal?lar 18 il silahl? mübariz? apard?lar. Frans?z qo?unlar?n?n silahlanma c?h?td?n üstünlüyü v? amans?zl??? 1898-ci ild? Samorini t?slim olma?a m?cbur etdi. Fransa Maqadaskar? ?zünün protektorat? elan etdikd? bu ?lk?nin ?halisi q?sbkarlara tabe olmaq ist?m?di. Qanl? c?za t?dbirl?rin?, xalqlar?n bir-birinin üz?rin? sal??d?r?lmas?na v? yerli ?yanlar?n pula ?l? al?nmas?na baxmayaraq, 90-c? ill?rd? müqavim?t kütl?vi ??kil alm??d?. Ayr?-ayr? raoynlarda üsyanlar qalx?r, partizan müharib?si apar?l?rd?.

Afrika xalqlar? XX ?srin ?vv?lin?d?k qit? ?razisinin 30 faizind?n ?oxunu i??al etmi? olan ingilis müst?ml?k??il?rin? qar?? da q?tiyy?tl? müqavim?t g?st?rirdil?r. 70-ci ill?rd? ingilis qo?unlar? Limpopo ?ay?ndan c?nubda ya?ayan zulular?n b?yük v? yax?? t?lim ke?mi? qo?unu il? toqqu?du. D?yü??ül?rd?n bir hiss?sinin odlu silah? var idi, lakin zülular ?lb?yaxa vuru?mada xüsusil? güclü idil?r. 1879-cu ilin ?vv?lind?ki ilk b?yük d?yü?d? zulular ingilisl?r? qalib g?ldil?r: onlar qar??dal? tarlalar?nda v? otluqlarda gizl?n?r?k, yar?anlardan istfad? ed?r?k dü?m?n dü??rg?sin? lap yax?nla?d?lar v? d?yü? haray? il? onun üz?rin? at?ld?lar. Müst?ml?k??il?r? qar?? vuru?malarda zulular d?f?l?rl? müv?ff?qiyy?t qazand?lar, lakin 1879-cu ilin yay?ndak? h?lledici d?yü?d? ingilisl?r hücuma ke??n zulular? tüf?ngl?rd?n v? toplardan q?z??n at?? a?araq b?yük t?l?fata u?ratd?lar v? onlar? ?lb?yaxa vuru?ma ü?ün yax?na buraxmad?lar. Geri ??kil?n zulular ingilis süvaril?rinni z?rb?si alt?na dü?dül?r v? q?l?ncdan ke?irildil?r. ?ngilt?r? h?kum?ti zulular?n ?razisini k?sb etdi. 1881-ci ild? Misird? xaricil?r? verilmi? imtiyazlara qar?? "Misir misirlil?r ü?ündür!" ?üar? alt?nda üsyan oldu. Bu üsyana Misir ordusunun zabitl?ri – müst?qil milli siyas?t t?r?fdardar? r?hb?rlik edirdil?r. Onlar?n lideri ?hm?d ?r?bi idi. Misirlil?r ?lk?y? soxulan ingilis qo?unlar?na qar?? müdafi? t??kil etdil?r, lakin qüvv?l?r olduqca qeyri-b?rab?r idi. Misir qo?unlar? m??lubiyy?t? u?rad?. Bundan sonra Misir ?slind? ?ngilt?r?nin müst?ml?k?sin? ?evrildi. ?lk?ni ingilis konsulu idar? etm?y? ba?lad?. Misir üz?rind? n?zar?t qoyduqdan sonra ingilisl?rin ?z qo?unlar?n? yeritdikl?ri ??rqi Sudanda bütün xalq i??al??lara qar?? müq?dd?s müharib?y? qalxd?. Bu h?r?kat?n ba??nda ?zünü Mehdi, y?ni "Allah?n el?isi" elan ed?n M?h?mm?d-?hm?d durdu. O, müst?qil Mehdi?il?r d?vl?ti yaratd?. ???al??lar ?lk?ni t?rk etdil?r. Yaln?z 90-c? ill?rin ax?r?nda ingilisl?r bura yenid?n soxulmaq q?rar?na g?ldil?r. ?ngilis qo?unlar? silah c?h?td?n xeyli üstün idi. Xartum yax?nl???ndak? h?lledici d?yü?d? (1898-ci il) k?hn? tüf?ngl?rl? v? soyuq silahla silahlanm?? olan mehdi?il?r qo?ununu pulemyot at??i v? karte?l? q?rd?lar. Onlar?n 40 min n?f?rind?n 11 min n?f?ri ?ldürülmü? v? 10 min n?f?ri yaralanm??d?. ?ngilisl?r 430 n?f?r itirmi?dil?r. Kütl?vi müt???kkil müqavim?t q?r?ld?, lakin ?lk?nin c?nubunda mübariz? uzun ill?r sakitl??m?di. ??rqi Sudanda ?halinin ?ox hiss?si h?lak olmu?du. 1880-ci ild? orada 8 milyon adam ya?ay?rd?, 1903-cü ild? is? c?mi 1 milyon 870 min n?f?r qalm??d?. R?sm?n ??rqi Sudan ?ngilt?r? v? Misirin birg? idar?si alt?na verildi. ?slind? is? orada ingilisl?r a?al?q edirdil?r.

Konqo ?ay? m?ns?binin sa? sahilind? ki?ik bir ?razini Fransan?n i??al etdiyi d?vrd? onun a?a?? v? orta ax?n? boyu Bel?ika kral? II Leopoldun yaratd??? "Beyn?lxalq Konqo c?miyy?ti" f?aliyy?t g?st?rirdi. Bu t??kilat?n birl??dirdiyi müst?ml?k??il?r ?lk? ?razisinin i??ril?rin? soxulur, orada ?halini istismar etm?k ü?ün dayaq m?nt?q?l?ri yarad?rd?lar. 80-ci ill?rd? onlar "Azad Konqo d?vl?ti" yaratd?lar, burada hakimiyy?ti Bel?ika kral? t?msil edirdi. Konqo h?vz?sinin xalqlar? müst?ml?k??il?rin d?st?l?ri v? dayaq m?nt?q?l?ri üz?rin? hücumlar edirdil?r, ?ox vaxt ciddi vuru?malar ba? verirdi. Limpopo v? Punqve ?aylar? aras?nda (Mozambik ?razisi) Vatua d?vl?ti uzun müdd?t Portuqaliya müst?ml?k??il?rin? ciddi müqavim?t g?st?rdi. Yaln?z XIX ?srin ax?r?nda onun qo?unlar? darmada??n olundu, lakin bundan sonra da Mozambik xalqlar?n?n portuqaliyal?lara qar?? silahl? müqavim?ti h?l? 20 il? yax?n davam etdi. Anqola tayfalar? da portuqaliyal?lara qar?? d?f?l?rl? üsyana qalxd?lar, lakin o d?vrd?ki mübariz?d? yaln?z Efiopiya q?l?b? ?ald?. 80-ci ill?rd? Q?rm?z? d?niz sahilboyu ?razil?rinin bir hiss?sini z?bt etmi? olan ?taliya bu ?lk?nin üz?rin? hücum etdi. Bütün xalq i??al??lara qar?? mübariz?y? qalxd?. Efiopiya h?kum?ti ?taliyan?n gücl?nm?sini ist?m?y?n Fransadan silah ala bildi. Efiopiya qo?unlar? italyanlar? bir s?ra m??lubiyy?tl?r? u?ratd?lar. H?lledici vuru?ma 1896-c? ild? Auda ??h?ri yax?nl???nda ba? verdi. Efiopiya qo?unlar? imperator II Menelikin r?hb?rliyi alt?nda hücuma ke?di v? bir-birinin ard?nca i??al??lar?n ü? d?st?sini darmada??n etdi. 11 min n?f?r, o cüml?d?n iki general v? zabitl?rin ?ox hiss?sini itir?n italyanlar vahim? i??risind? qa?ma?a ba?lad?lar. ?taliya Efiopiyan?n istiqlaliyy?tini tan?ma?a m?cbur oldu. ?lk?nin istiqlaliyy?tinin m?hk?ml?nm?si onun ticar?tinin canlanmas?na, yol ??kili?in? imkan yaratd?, lakin hakimiyy?t mülk?dar torpaq sahibliyinin m?hk?ml?nm?sin? k?m?k ed?n imperatorun ?lind? c?ml??mi?di. Efiopiya h?l? d? gerid? qalmaqda davam edirdi. ?lk?nin kapitalist d?vl?tl?rinin nüfuz dair?l?rin? b?lünm?si qorxusu var idi. XIX ?srin ax?r?nda Afrika xalqlar?n?n i??al??lara qar?? mübariz?si Efiopiyadan ba?qa he? yerd? m?qs?din? nail olmad?. Bu onunla izah olunur ki, Afrika ?kl?l?ri müasir s?nayey?, silahlara v? t??kilata malik deyildil?r. H?m d? laz?mi birlik v? h?mr?ylik yox idi. Müst?ml?k??il?r xeyli güclü idil?r v? d?vl?tl?r aras?ndak?, tayfalar aras?ndak?, xalq kütl?l?ri il? ?yanlar aras?ndak? ??ki?m?l?rd?n istifad? edirdil?r.

XX ?srin ?vv?lind? Afrikada Milli-azadl?q h?r?kat? gücl?ndi. Getdikc? gücl?n?n soy?un?uluqdan v? r?hmsiz istismardan son d?r?c? ümidsiz v?ziyy?t? dü??n Afrika xalqlar? XX ?srin ?vv?lind? müst?ml?k? ?sar?tind?n azad olma?a d?f?l?rl? c?hd g?st?rmi?, silahl? mübariz?y? qalxm??d?lar. B?yük v? ki?ik üsyanlar dem?kn olar ki, ara vermirdi. Bunlardan ?n b?yüyü Herero v? nama tayfalar?n?n C?nub-Q?rbi Afrikada (Namibiyada) alman müst?ml?k??il?rin? qar?? üsyan? idi. 1904-cü ild? bütün Herero tayfalar? alman müst?ml?k??il?rin? qar?? mübariz?y? qalxd?lar. Bir ne?? alman d?st?si m?hv edildi, lakin Almaniyadan k?m?k g?ldi. Pulemyotlar v? Kruppun toplar? mübariz?nin n?tic?sini h?ll etdi. Hererolar ?zildi. Onlardan sa? qalanlar? ?imala qa?d?. Yolda xeyli adam h?lak oldu. Hererolar?n say? be? d?f? azalaraq 15–16 min n?f?r? endi. Kayzer II Vilhelm? dey?nd? ki, alman ?sg?rl?rinin h?r?k?tl?ri xristian m?n?viyyat?na uy?un deyildir, o bel? cavab vermi?di: "Xristian ehkamlar? bütp?r?stl?r? v? v?h?i q?bil?l?r? aid deyildir". Hererolar?n darmada??n edilm?sind?n sonra nama tayfalar? üsyana qalxd?lar. Onlar?n ??x??lar?na Hendrik Vitboy ba???l?q edirdi. O, namalar? birl??dir? v? onlar? azadl?q üsyan?na qald?ra bildi. Vitboy tam bir il- h?lak olana q?d?r d?yü?l?r? bacar?qla r?hb?rlik etdi. Onun ?lümünd?n sonra namalar silahl? mübariz?ni iki il d? davam etdirdil?r, lakin burada da alman texnikas?n?n üstünlüyü ?zünü g?st?rdi. Almaniya ba? q?rargah?n?n r?isi Fon ?liffen h?l? üsyan?n ?vv?lind? bildirmi?di ki, Hentotlar?n (almanlar namalar? bel? adland?r?rd?lar) k?künü k?sm?k laz?md?r. Bunun n?tic?sind? 200 min naman?n ?n ?oxu 60 min n?f?ri sa? qald?. 1905-ci ilin avqustunda Almaniya ??rqi Afrikas?n?n (Tanqanika) c?nubunda v? m?rk?zi hiss?sind? ba?layan üsyan bir ild?n ?ox davam etdi. Alman qo?unlar? 120 min afrikal?n? m?hv ed?r?k bu üsyan? yat?rtd?lar. Yüz ill?r boyu bu ?razid? ya?ayan b?yük tayfalar tamamil? m?hv edildi. 1907-ci ild? Fransan?n v? ?spaniyan?n M?rake?d?ki i??al?? qo?unlar?na qar?? xalq üsyan? ba? verdi. Bütün da?l?lar v? Rabat rayonunun tayfalar? silahl? mübariz?y? qo?uldular. 1912-ci ild? ?lk?nin pytaxt? F?sd? iri silahl? ??x?? ba?lad? v? bir rayondan dig?rin? ke??r?k fasil?l?rl? iyirmi il? q?d?r davam ed?n ümumxalq üsyan?na ?evrildi.

?halisi 3 irq? m?nsubdur. Afrikan?n ?n ucaboylu xalq? (180–220 sm) savannada ya?ayan tutsin v? ximil?rdir. Ekvatorial me??l?rd? is? ?n q?sa boylu (142 sm) xalq piqmeyl?r ya?ay?r. Afrikada Nilin sahilin? ?hali daha s?x, B?yük S?hrada is? ?n az m?skunla?m??d?r. XX ?srin ?vv?ll?rind? Afrikada c?mi 2 müst?qil ?lk? (Liberiya v? Efiopiya) var idi. 1960-c? ild? 17 Afrika ?lk?si müst?qillik qazand??? ü?ün h?min il "Afrika ili" adlan?r. Uzun müdd?t siyasi v? iqtisadi as?l?l?q Afrika ?lk?l?rinin iqtisadi inki?af?n? l?ngitmi?dir. Afrika ?lk?l?rinin ?oxunda milli dil olmad???ndan d?vl?t dili- ingilis, ispan v? s.-dir. Afrikan?n yegan? ?nki?af etmi? ?lk?si CAR-d?r. Afrikan?n ?halisi 720 milyon n?f?rd?n ?oxdur. ?imal t?r?fd? Avropoid irqin? aid olan ?r?bl?r v? b?rb?rl?r, 10° ?imal eni boyunca neqroid irqin? aid olan z?ncil?r, Madaqaskar adas?nda is? monqoloid irqin? aid olan malaqasil?r ya?ay?r. Afrikan?n dig?r yerli xalqlar?na bantular, ximil?r, tutsil?r, piqmeyl?r, nilotlar, bu?menl?r, qotentotlar aiddir. ?kinci dünya müharib?si ?r?f?sind? burda Efiopiya, Misir, Liberiya, CAR olmaqla 4 müst?qil ?lk? var idi. Haz?rda materikd? 57 müst?qil d?vl?t vard?r. Sonuncu olaraq 2012-ci ild? Sudan?n t?rkibind?n C?nubi Sudan d?vl?ti ayr?lm??d?r. Afrikada d?vl?tl?r yaranark?n ?halinin milli etnik t?rkibi n?z?r? al?nmad???na g?r? burada d?vl?t s?rh?dl?ri ?ox vaxt paralel v? meridianlara uy?un g?lir.

?qtisadiyyat?

[redakt? | vikim?tni redakt? et]

Faydal? qaz?nt?lar?

[redakt? | vikim?tni redakt? et]

Afrika müxt?lif faydal? qaz?ntlarla ?ox z?ngindir. Faydal? qaz?nt?lar?n müxt?lif m?n??li qruplar? materikin ayr?-ayr? tektonik sah?l?ri il? ?laq?dard?r. Arxey v? ptoterozoy q?r???ql??? zonas? metal faydal? qaz?nt?larla, qiym?tli da?-qa? yataqlar? il? daha z?ngindir. Burada ?n ?ox maqmatik, metamorfik m?n??li faydal? qaz?nt? yataqlar? vard?r. Q?dim qalxanlar?n a??nma qab??? il? ilkin minerallar?n a??nmas?ndan yaranan faydal? qaz?nt? yataqlar?, h?min sah?l?rd? ?aylar?n f?aliyy?ti il? ?m?l? g?l?n s?pinti yataqlar? yay?lm??d?r. Postmaqmatik yataqlar?n ?ks?riyy?ti kristallik ?sasla ?laq?dar olub, onun s?th? ??xd??? yerl?rd? rast g?linir. Faydal? qaz?nt?lar?n ??km? yataqlar? platforman?n ??küntü süxur ?rtüyü il? ?laq?dard?r v? ?sas?n sineklizl?rd? ?m?l? g?lmi?dir.

Qara metal?n ?sas yataqlar? (d?mir, manqan, titan, xrom) ?imali Qvineya yüks?klikl?rind?, Syerra-Leoned?, A?a?? Voltada, C?nubi Afrikada v? Atlas da?lar?ndad?r. Ba?qa sah?l?rd? d? d?mir filiz yataqlar? m?lumdur. (Konqo h?vz?sinin k?nar qalxmalar?nda, Misird?, B?yük S?hranin q?rbind?, ??rqi Afrikada). ?lvan metallar?n b?yük yataqlar? yen? q?dim q?r???ql?q ?sas?n ??x?nt?lar? il? ?laq?dar olmaqla, Katanqada (kobalt, mis, sink, qur?u?un), ??rqi Konqoda (sink), ?imali Qvineya v? Atlas da?lar?ndad?r. Nadir metal yataqlar? C?nubi Afrikada Kalaxari sineklizini c?nubdan v? ??rqd?n ?hat? ed?n kristallik ?sas?n qalxanlar?nda (litium, berillium, sürm?, uran), Katanqada (uran), Anqolada (uran) v? s.sah?l?rd? m?lumdur. ?lvan metallar?n ?h?miyy?tli yataqlar? C?nubi Afrikada (maqmatik m?n??li q?z?l, platin), ??rqi Afrikada (postmaqmatik m?n??li q?z?l) v? ?imali Qvineyada a?kar edilmi?dir. Qiym?tli da?lardan almaz?n ?n b?yük yataqlar? C?nubi Afrika, Katanqa v? ?imali Qvineyadad?r. Qeyri-metal fatdal? qaz?nt?lardan asbestin b?yük yataqlar? C?nubi Afrikada (kianit, qrafit), ??rqi Afrikada, Atlas da?lar?ndad?r (fosforitl?r).

Da? k?mürün ?n b?yük yataqlar? C?nubi Afrikadad?r (paleozoy ??küntül?rind?). Bundan ?lav? Rodeziyada, Tanqanika v? Nyasa g?ll?ri ?traf?nda v? Atlas da?lar?nda ?oxlu k?mür yataqlar? vard?r. Neft yataqlar? ?sas?n ü?üncü d?vrün v? mezozoyun d?niz ??küntül?ri il ?laq?dard?r. ?n b?yük yataqlar ?imali Afrikada ?kinci Dünya müharib?sind?n sonra a??lm??d?r. Haz?rda Liviyada, Misird?, ?lc?zaird?, Tunisd?, Niger, Oqove v? Kvanze ?aylar? m?ns?bind? neftin ?ox b?yük yataqlar? m?lumdur. Bunlardan bir ?oxu istismar edilir (Misird?, ?lc?zaird? v? Liviyada). Yanar qaz yataqlar? ?lc?zaird? k??f edilmi?dir.

K?nd t?s?rrüfat?

[redakt? | vikim?tni redakt? et]

?rzaq v? k?nd t?s?rrüfat? t??kilat?n?n m?lumat?na g?r? Afrikada 200 mln. hektar torpaq bec?rilir, 900 mln. hektar is? daimi otlaq kimi istifad? edilir. Bec?ril?n torpaqlar?n xüsusi ??kisi ?ox a?a??d?r.

Afrika v? xüsusil? tropik Afrika dünyan?n ?n aqrar ?razisi hesab edilir. 2000-ci ilin m?lumat?na g?r? bu b?lm? t?qrib?n 20% t??kil edir. H?min ?razinin aktiv ?halisinin 68%-i k?nd t?s?rrüfat? il? m???uldur. B?zi ?lk?l?rd? is? – Mozambik, H?b??istan, Tanzaniya, ?ad, Keniya, Qambiya, MAR v? Qvineyada bu g?s?rici 80%, Burundi, Malavi, Ruanda, Nigeriya, Burkina-Faso, Uqanda, Malid? 90% t??kil etmi?dir. Onu da qeyd etm?liyik ki, r?smi statistika bir qayda olaraq üDM-in hesablanmas?nda natural t?s?rrüfat? n?z?r? alm?r. H?tta bel? olduqda da 2000-ci ild? k?nd t?s?rrüfat?n?n xüsusi ??kisi KDR-da 58%, H?b??istanda 55%, Tanzaniyada 47%, Burundid? 53%, Malavid? 42%, MAR-da 54%, Syerra-Leoned? 50%, Qvineya-Bisauda 54%, Uqandada 44% olmu?dur.

K?nd t?s?rrüfat? istehsal?n?n art?m sür?ti ?ox a?a??d?r-80-ci ill?rd? 1,9%, 2000-ci ill?rd? 1,5% t??kil etmi?dir. Bu is? ?halinin art?m sür?tind?n xeyli a?a??d?r. Ona g?r? d? burada ?rzaq ?at??mazl??? problemi daha ayd?n g?z? ?arp?r. BMT-nin m?lumat?na g?r? h?min ?razid? yax?n 15 ild? tax?l ?at??mazl??? 50 mln. tondan art?q olacaqd?r.

Afrikan?n k?nd t?s?rrüfat? patriarxal icma, feodal v? x?rda ?mt?? t?s?rrüfat?na ?saslan?r. ?stifad? edil?n torpaq sah?sinin 90%-? q?d?ri ?l al?tl?ri il? bec?rilir. ?kin?ilik primitiv aqrotexniki metodlara ?saslan?r. Dem?k olar ki, suvar?lan sah? yoxdur. Haz?rda bec?ril?n torpaqlar?n c?misi 5%-i irriqasiya sistemind?n istifad? edir. Bel?likl? k?nd t?s?rrüfat? dem?k olar ki, t?bi?td?n as?l? v?ziyy?td? qal?r. Kimy?vi gübr?l?rd?n ?ox z?if istifad? edilir. Bu is? m?hsuldarl???n az olmas? il? ??rtl?nir. M?s?l?n, son ill?rin m?lumat?na g?r? Afrikada orta hesabla h?r hektara 11 kq gübr? verildiyi halda, Lat?n Amerikas?nda bu g?st?rici 67 kq, Asiyada 129 kq olmu?dur.

?kin?iliyin b?zi sah?l?rind? xarici mülkiyy?t – xarici kapital m?vcud oldu?u ü?ün ixracat ü?ün m?hsul istehsal? n?z?rd? tutulur. Bel? sah?l?rd? nisb?t?n az–?ox inki?af mü?ahid? olunur. Bunlar texniki lif, kau?uk, yun, d?ri, pamb?q, texniki ya?lar, kopra v? sair?d?n ibar?tdir. Emal s?nayesi h?ddind?n art?q gerid? qald???na g?r? bu m?hsullar xammal kimi ixrac edilirl?r. Az-?ox Zimbabve, Nigeriya, Keniya v? b?zi dig?r ?lk?l?rd? yerli xammal toxuculuq v? ayaqqab? s?nayesind? istifad? edilir. Bunlardan ?lav? kakao-paxlal?lar, kofe, tropik meyv?l?r, bitki ya?lar?, ??k?r-xammal v? dig?r bir ?ox m?hsullar da ixrac b?lm?sin? daxildirl?r.

Afrika ?lk?l?ri müst?qillik ?ld? etdikd?n sonra s?nayenin inki?af? o q?d?r d? n?z?r? ?arpm?rd?. Nisb?t?n iri v? orta mü?ssis?l?r az-?ox da?-m?d?n s?nayesind? yarana bilirdi. Onlar da xarici kapitala m?xsus oldu?u ü?ün, milli iqtisadiyyat?n inki?af?na o q?d?r d? z?min yarada bilmirdi.

ümumi ??kild? bu regionun s?nayesi a?a??dak? c?h?tl?ri ?zünd? ?ks etdirir:

  • milli iqtisadiyyat?n ?zünd? s?naye mü?ssis?l?ri aras?nda inteqrasiya prosesl?rinin z?if olmas?;
  • istehsal h?cminin az olmas? üzünd?n effektivliyin a?a?? olmas?;
  • regionda bir-birini tamamlaya bil?n istehsal strukturlar?n?n olmamas?;
  • istehsal x?rcl?rinin t?rkibind? idxal olunan komponentl?rin ?ox olmas?;
  • istehsal infrastrukturas?n?n h?ddind?n art?q gerid? qalmas?;
  • texnoloji gerilik v? s.

Afrikada v? el?c? d? tropik Afrikada faydal? qaz?nt?lar?n ?ox olmas? hasilat s?nayesinin b?yük rol oynamas?na üstünlük vermi?dir. Bu is? onlar?n dünya bazar?nda xammal üzr? ixtisasla?d?r?lmas?n? geni?l?ndirmi?dir.

XX ?srin 60-c? ill?rinin ?vv?ll?rin? bu regionda Zambiya, KDR v? Zimbabve güclü mineral xammal istehsal??s? kimi m?lum idil?rs?, 70-ci ilin ax?rlar?na onlar?n s?ras?na daha 8 ?lk?; Anqola, Qvineya, Liberiya, Mavritaniya, Niger, Nigeriya, Esvatini, Syerra-Leone qo?ulmu?lar.

Bütünlükd? bu ?razi üzr? üDM-in 34%-i (2000 il) s?nayenin pay?na dü?ür. Bunun da yar?s? hasilat s?nayesinin hesab?na formala??r. Ayd?nd?r ki, bu sah?d? ayr?-ayr? ?lk?l?r aras?nda k?skin f?rq vard?r. Bel? ki, h?min g?st?rici Nigeriya, Anqola, Botsvana v? Qabonda 90% t??kil etmi?, Toqo, Qana, Qvineya-Bisau, Mavritniya, Namibiya, Qvineyada is? 50–85%-? b?rab?r olmu?dur.

Mineral ehtiyatlardan neft, t?bii qaz, boksidl?r, almaz, fosfotlar, ?oxlu filiz n?vl?ri (d?mir, uran, marqans, xrom, mis, kobalt, qur?u?un, sink v? s.) hasil edilir.

Emal s?nayesinin xüsusi ??kisi (üDM-d?) 1980-ci ild? 12%, 2000-ci ild? is? 15% olmu?dur. Bu dünya üzr? emal s?nayesinin 1%-ni t??kil edir. B?zi ?lk?l?rd? is? bu g?st?rici yüks?kdir, bel? ki, Zambiya v? Zimbabved? üDM-in 30%-i, Mavrikiyada-23%-i emal s?nayesinin pay?na dü?ür.

Lesoto, Malavi, ?ad, Burkina-Faso, Keniya, Mavritaniya, Seneqal, Kamerun, Kot-d`?vuarda h?min g?st?rici 10–20% aras?ndad?r. Bu regionda yüngül s?nayenin inki?af?na daha ?ox üstünlük verilir.

A??r s?naye sah?l?rind?n kimya s?nayesi apar?c? rola malikdir. Ma??nqay?rma mü?ssis?l?rinin ?ks?riyy?ti (avtomobil, traktor, elektrotexnika m?mulatlar? istehsal? v? s.) texniki t?mir üzr? f?aliyy?t g?st?rirl?r.

El?c? d? Zimbabve, Zambiya v? Nigeriyada ma??nqay?rma mü?ssis?l?ri d? m?vcuddur. Bunlarla yana?? ?imali Afrikada – Misir, M?rake? v? Tunisd? emal s?nayesi xeyli inki?af etdirilmi?dir. ?lc?zaird? neft-qaz kompleksi, kimya s?nayesi t?r?qqi tapm??d?r. Bu ?lk?l?rd? d?vl?t b?lm?sinin xüsusi ??kisi art?qd?r

Afrikada t?bii zonalar

[redakt? | vikim?tni redakt? et]
  • Ekvatorial me??l?r- ekvatorial iqlim qur?a??nda yay?lm??d?r. Konqo ?ay? h?vz?sini v? Qvineya k?rf?zi sahilini ?hat? edir. ?lboyu hava isti v? rütub?tlidir. D?mir v? alüminium ?ox oldu?undan torpaqlar? q?rm?z?-sar? ferrollitdir. Bitki ?rtüyü z?ngindir (Liana, ya? palmas? v? s). Me?? bir ne?? yarusdan (m?rt?b?d?n) ibar?tdir. Heyvanlar? (qorilla, c?rtdan begemot v? s) ?sas?n a?aclarda ya?ay?r.
  • Savannalar — Afrikan?n 40%-ni ?hat? edir. ?lin 2 f?sli rütub?tli yay v? quraq q?? f?sli m?vcuddur. Savannalarda ot ?rtüyü il? yana?? a?ac(Baobab) v? kolluqlara da rast g?linir. Torpaqlar? q?rm?z?, q?rm?z?-ferrollit v? q?rm?z?-qonurdur. Dünyan?n ?n iri otyey?n heyvanlar? (fil, züraf?) burada ya?ay?r. Afrika savannalar? subekvatorial v? tropik iqlim qur?aqlar?nda yay?lm??d?r.
  • S?hralar -Afrikan?n tropik iqlim qur?a??nda yay?lm??d?r. Yüks?k t?zyiq qur?a??n?n hakim olmas? il? ?laq?dar olaraq Afrikan?n ?imal?nda B?yük S?hra (v? ya Saxara) v? Liviya s?hralar? yerl??ib. Dünyan?n ?n b?yük s?hras? olan B?yük S?hrada temperatur amplitudas?n?n b?yük olmas? fiziki a??nman?n intensivliyin? s?b?b olur. Onun ?sas hiss?si da?l?, az hiss?si is? gilli v? qumlu sah?l?rd?n ibar?tdir. Burada Afrikan?n – ?haqqar, Tibesti v? Darfur kimi ?n q?dim ?ahid da?lar? yerl??ir. Hava en?n h?r?kli oldu?undan ya??nt?lar?n miqdar? 200 mm-d?n azd?r. Bitkil?ri az v? uzun k?klüdür, yeralt? sular?n s?th? yax?n, ??k?k ?razil?rind? –vah?l?r (oazis) yaran?r. Vah?l?rd? xurma a?ac? yeti?dirilir. Afrikan?n c?nubunda Namib v? Kalaxari s?hralar? yerl??ir. Okean sahilind? soyuq Bengel c?r?y?n?n?n t?siri n?tic?sind? yaranan Namib s?hras? ?ox quraq ?razidir. ümumilikd? ?razinin b?yüklüyü v? q?rbd?n ??rq? do?ru geni? m?saf?d? uzanmas? n?tic?sind? Afrikan?n ?imal?nda s?hralar c?nubuna nisb?t?n daha geni? sah? tutur. Torpaqlar?n düzgün istifad? olunmas? n?tic?sind? s?hralar?n sah?si art?r. Savannalar?n s?hraya ?evrilm?sinin qar??s?n? almaq ü?ün B?yük S?hra il? s?rh?dd? 1500 km-lik, me?? zola?? sal?nm??d?r.
  • Codyarpaql? me?? v? kolluqlar(Aral?q d?nizi tipli) — Afrikan?n ucqar ?imal v? c?nubunda subtropik enlikl?r? xas codyarpaql? me?? v? kolluqlar yay?lm??d?r.

Afrikan?n g?ll?ri

[redakt? | vikim?tni redakt? et]

Afrika g?ll?rinin ?oxu ??rqi Afrika yaylas?ndad?r. M?s?l?n, Tanqanika, Nyasa, Rudolf, Kivu, Albert, Eduard v? s. Onlar tektonik ?at zonas?nda yerl??diyind?n uzunsov v? d?rindirl?r. Bu g?ll?r da?larla ?hat?l?nmi?dir. Dünyan?n ?n uzun ?irin g?lü olan Tanqanika Afrikan?n ?n d?rin g?lü olub qraben üz?rind? yerl??ir. O, dünyada d?rinliyin? g?r? ancaq Baykaldan geri qal?r. Afrikan?n ?n b?yük g?lü olan Viktoriya dünyada 2-ci b?yük ?irin g?ldür. O, platforman?n ?yilm? zonas?nda yerl??diyind?n dayazd?r. B?yük S?hran?n c?nubunda yerl???n ?ad g?lü dayazd?r. (4–7 m) v? ya??nt? il? qidalan?r. Relikt m?n??lidir. Onun sah?si ya??nt? olduqda 2 d?f? art?r.

Afrikan?n ?aylar?

[redakt? | vikim?tni redakt? et]

Ya??nt? ?ox oldu?undan Afrikan?n ?n s?x ?ay ??b?k?si ekvatorial v? subekvatorial iqlim qur?aqlar?ndad?r. S?hralarda ?aylar ?ox azd?r. Onlar ?sas?n güclü ya???dan sonra yaran?r. Afrika ?aylar?n?n ham?s? ya??? sular? il? qidalan?r. ?ünki bütün ?aylar m?nb?yini ekvatorial v? subekvatorial qur?aq daxilind?n g?türürl?r. ?aylar?n üz?rind? astana v? ??lal?l?r oldu?undan g?mi?ilik ü?ün yarars?z olsa da bu ?aylar?n b?yük hidroenerji ehtiyatlar? var. Astana v? ??lal?l?rin m?vcudlu?u Afrikan?n geoloji qurulu?u v? relyefi il? ?laq?dard?r. Afrika ?aylar? 3 h?vz?y? aiddirl?r:

Dünyan?n v? Afrikan?n ?n uzun ?ay? olan Nil (6671 km) m?nb?yini ??rqi Afrika yaylas?ndan axan Kaqera ?ay?ndan g?türülür. Onun m?nb?yini Stenli k??f edib. Viktoriya g?lünd?n ke?dikd?n sonra o, A? Nil adlan?r. Xartum ??h?ri yax?nl???nda ?n b?yük qolu olan Mavi Nill? qovu?araq Nil ad? il? Aral?q d?nizin? t?külür. O, burada b?yük delta yarad?r. Nilin yuxar? axar? ekvatorial v? subekvatorial iqlim qur?aqlar?nda yerl??diyind?n bol ya??? sular? il? qidalan?r. Bu s?b?bd?n B?yük S?hradan ke?s? d? he? vaxt qurumur. Nilin yuxar? axar?nda ?oxlu ??lal? v? astanalar var. A?a?? ax?nda Asuan v? Nasir su anbarlar? tikildiyind?n Nilin ax?n? t?nziml?nir v? bu da?q?nlar?n qar??s?n? al?r. Afrikan?n ?n bol sulu v? uzunlu?una g?r? ikinci ?ay? Konqo (Zair) ?ay?d?r. (4320 km). H?vz?sinin sah?sin? v? bol sululu?una g?r? o dünyada Amazondan geri qal?r. H?vz?si ekvatora yax?n yerl??diyind?n o, ilboyu bol suludur v? 2 yerd?n ekvatoru k?sir. Konqo üz?rind? Stenli, Livinqston v? s ??lal?l?ri var. Bu ?ay delta yaratm?r v? Atlantik okean?na t?külür. Uzunlu?una v? h?vz?sinin sah?sin? g?r? Afrikan?n 3-ü b?yük ?ay? Nigerdir (4160 km). Zambezi Afrikan?n Hind okean?na t?kül?n ?n b?yük ?ay?d?r. Dünyan?n n? n?h?ng ??lal?l?rind?n olan v? Livinqston t?r?find?n k??f edil?n Viktoriya ??lal?si bu ?ay?n üz?rind?dir.

Ekvator x?tti Afrikan?n t?qrib?n m?rk?zind?n ?imal v? c?nub tropikl?ri onun üz?rind?n ke?diyin? g?r? ?razinin ?ox hiss?si isti qur?a?a dü?ür v? buna g?r? d? o, ?n isti materikdir. Materikin ?ox b?yük hiss?sind? gün?? ild? 2 d?f? zenitd? olur. Materikin ucqar ?imal v? c?nub n?qt?l?rind? bel? ?n soyuq ay?n orta temperaturu 10°-12°-dir. Materikin iqlimin? onun sahill?rind?n ke??n soyuq Somali, Kanar, Bengel c?r?yanlar?, isti Madaqaskar, Mozambik, ?yn?burnu, Anqola, Qvineya c?r?yanlar? da t?sir g?st?rir.

Ya??nt?lar qeyri-b?rab?r paylan?b, ekvatorial qur?a?a ild? 2000–3000 mm v? daha ?ox ya??nt? dü?ür. Yegan? materikdir ki, burada olan iqlim qur?aqlar? h?m ?imalda h?m d? c?nubda yerl??m?kl? t?krarlan?r.

Materikd? bir ekvatorial, iki subekvatorial, iki tropik, iki subtropik iqlim qur?a?? vard?r. Materikin ?aylar? onu ?hat? ed?n 2 okean h?vz?sin? v? materikin sah?sinin 1/3-ni ?hat? ed?n daxili axarl? h?vz?y? aiddir. ?n b?yük ?aylar – Nil, Seneqal, Niger, Konqo, Nar?nc? ?aylar? Atlantik okean? h?vz?sin? aiddir. Zambezi v? Limpopo ?aylar? (Limpopo c?nub tropik x?ttini 2 d?f? k?sir) Hind okean? h?vz?sin? aiddir. Daxili axarl? h?vz? B?yük S?hran? ?hat? edir ki, orada ?ad g?lü v? ona t?kül?n ?ari ?ay? vard?r. Materikin ?sas g?ll?ri – Tanqanika, Nyasa, Rudolf v? s. ??rqi Afrika S?nma Zola??n?n qrabenl?rind? yerl???n uzunsov, ?irinsulu g?ll?rdir. Materikin ?n b?yük g?lü olan Viktoriya platforman?n ?yilm? zonas?nda yerl??diyin? g?r? sah?c? b?yükdür. Afrikadak? iqlim qur?aqlar?:

  • Ekvatorial
  • Subekvatorial
  • Tropik qur?aqlar(quru tropik)
  • Subtropik qur?aqlar:
  1. Aral?q d?nizi tipli
  2. B?rab?r rütub?tl?n?n

Afrikan?n b?yük hiss?sind? ?btidai ?cma XIV–XV ?srl?r? q?d?r da??lmam??d?r. Bu d?vrl?rd? Afrikan?n ?imal torpaqlar? Avropan?n müst?ml?k?sin? ?evrilir. Avropal?lar Afrikada feodalizmin ?sas?n? qoyur. Bir q?d?r sonra is? Afrikada ilk kapitalist d?vl?tl?r yaran?r. Hal-haz?rda Afrikada 53 demokratik d?vl?t var. Afrikan?n c?nub ucqar?nda yerl???n CAR istisna olmaqla dig?r bütün d?vl?tl?r güclü iqtisadi v? siyasi potensiala malik deyill?r. Materikin ?razisi isti v? havan?n quraq oldu?undan su q?tl??? mü?ahid? edilir. Bir ?ox kas?b Afrika ?lk?l?rind? i?m?li su q?tl??? minl?rl? insan?n, ?sas?n d? u?aqlar?n ?lümün? g?tirib ??xar?r. ?lüml?r? s?b?b t?kc? susuzluq deyil, istifad? olunan sudur. Bel? ki maliyy? v?ziyy?tinin pis oldu?u ?lk?l?rd? su t?mizl?nmir v? istifad?y? bir-ba?a verilir. Su t?mizl?y?n qur?ular olsa bel? bax?ms?zl?qdan istismara u?ray?r. Kirli su kütl?vi epidemiyalara g?tirib ??xar?r. S?hiyy?nin güclü olmamas? da kütl?vi ?lüml?r? g?tirib ??xar?r.

Afrikan?n iqtisadiyyat? ?sas?n faydal? qaz?nt?lar?n ??xar?lmas? üzr? qurulub. Avropadan g?l?n varl? mülk?darlar burada asanl?qla i??i qüvv?si tap?r. Afrikadan ??xar?lan qaz?nt?lar aras?nda q?z?l da var. Afrikal?lar?n ?oxu m?d?nl?rd? gün?muzd i?l?y?nl?rd?n ibar?tdir. Xidm?ti sah?l?rin olmamas?, aqrar f?aliyy?t ü?ün yarars?z torpaqlar, s?nayenin inki?af etm?m?si i?sizliy? g?tirib ??xar?r. T?hsil is? Afrikada dem?k olar ki yoxdur. T?hsilsiz ?hali is? m?cburdur ki i??i qüvv?si kimi ?z torpaqlar?nda i?l?sin.

  • 1. Киреев "Международные экономика"
  • 2. Конотопов: "История экономики зарубежных стран"
  • 3. C. K?rimov, A. Orucov, H. ?srafilov: "Dünya ?qtisadiyyat?"
曩是什么意思 蜜枣是什么枣做的 双侧乳腺腺病是什么意思 什么牌子的蓝牙耳机好 出生日期查五行缺什么
反清复明是什么意思 田螺小子是什么意思 男人性功能不好吃什么药 孕妇应该多吃什么水果 百米12秒什么水平
脸上不出汗是什么原因 佛手柑是什么 吃什么减脂肪最快最有效的方法 血管瘤是什么样子图片 笨拙是什么意思
牛仔蓝是什么颜色 v店是什么 二手房是什么意思 乳臭未干是什么意思 阴超是检查什么的
吃什么补精hcv9jop3ns2r.cn zqsg是什么意思beikeqingting.com 芽原基发育成什么hcv8jop2ns4r.cn 一什么事情wuhaiwuya.com 耳鸣是什么原因引起的嗡嗡的响hcv7jop9ns1r.cn
5月31日什么星座hcv9jop6ns8r.cn 基数大是什么意思hcv9jop5ns5r.cn 晁盖的绰号是什么hcv7jop9ns1r.cn 积食吃什么食物帮助消化hcv8jop5ns2r.cn 二级医院什么意思hcv9jop1ns5r.cn
结婚五周年是什么婚hcv7jop4ns6r.cn 现在适合做什么生意sanhestory.com 心灵鸡汤什么意思hcv7jop9ns1r.cn 被和谐了是什么意思bysq.com 药剂师是做什么的hcv8jop0ns8r.cn
舌头看什么科aiwuzhiyu.com 预防高原反应吃什么药hcv9jop4ns7r.cn 痰多吃什么药hcv8jop2ns7r.cn 看淡一切对什么都没兴趣1949doufunao.com o血型的人有什么特点hcv9jop6ns3r.cn
百度