今年一季度全国纪检监察机关处分省部级干部14人
Direktoriya, Fransa Direktoriyas? (fr. Directoire exécutif, franz?sisch Le Directoire; 26 oktyabr 1795-24 dekabr 1799) Fransa inqilab?ndan sonra Milli Konvent t?r?find?n 1795-ci ild? q?bul edilmi? konstitusiyaya ?sas?n idar?etm? formas?, be? n?f?rd?n ibar?t (fr. membres du Directoire) icraedici orqan (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 132). Direktoriya üzvülüyün? namiz?d Be?yüzl?r ?uras? (fr. Conseil des Cinq-Cents) t?r?find?n ir?li sürülür v? Ansionlar ?uras? (fr. Le Conseil des Anciens A?saqqallar ?uras?) t?r?find?n 5 il müdd?tin? t?krar se?ilm?m?k ??rti il? se?ilir (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?ndl?r 132, 133, 137 v? 138) Direktoriya üzvü 40 ya??ndan yuxar?, Direktoriya üzvül?rind?n qohumu olmamaq ??rti il?, Qanunverici Korpusun üzvül?ri v? nazirl?rd?n se?ilir (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?ndl?r 135, 136, 139). H?r bir Direktoriya üzvü ?craedici Direktoriyan?n prezidenti (fr. président du Directoire) olub (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 141), eyni zamanda ?craedici Direktoriyan?n katibi (fr. secrétaire du Directoire) se?ilir (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 143). Direktoriya iclaslar?n? Qanunverici Korpusda ke?irir (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 171). Direktoriya iclas?n?n yet?rsay? ü?ün 3 üzvünün i?tirak? vacibdir (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 142).
Direktoriya üzvül?ri
[redakt? | vikim?tni redakt? et]-
Barras, Paul Jan Fransua Nikola (1755—1829) -
Rebel, Jan Fransua (1747—1807) -
Larevelyer-Lepo, Luis Mari de (1753—1824) -
Karno, Lazar Nikola (1753—1825) -
Leturner, ?arl Lui Fransua Onore (1751—1817) -
Bartelemi, Fransua (1750—1830) -
Nyof?ato, Lui Nikola (1750/56 — 1823) -
Merlen, Filipp Antuan (1754—1838) -
Trelyar, Jan-Batist (1741—1810) -
Siyes, Emmanuel Jozef (1748—1836) -
Qoye, Lui Jerom (1746—1830); üzvülüyü 1799 -
Dyuko, Pyer-Roje (1747—1816);
?lk se?kid? se?ilmi? Direktoriya üzvl?ri:
- Luis Mari de Larevelyer-Lepo
- ?arl Lui Fransua Onore Leturner
- Jan Fransua Rebel
- Emmanuel Jozef Siyes
- Paul Jan Fransua Nikola Barras
Siyes imtina etdiyin? g?r? onu Karno ?v?z etmi?dir. Bir il sonra Leturner Direktoriyan? t?rk etdiyind?n yerini Bartelemi tutur. 4 sentyabr 1797 ci ild? 18 fruktidor ?evrili?ind?n sonra Bartelemi v? Karno mühakim olunanlar s?ras?na dü?dükl?rind?n Merlen v? Fransua de Ne?to il? bir ild?n sonra sonuncu Trelyar ?v?z etmi?dir. Daha bir il sonra Rebel 18 iyun 1799 cu ild? n?vb?ti (30 prerial VII il) ?evrili?d?n sonra Trelyar?n (13 ay sonra) se?kisi l??v olunur, Larevelyer v? Marlen istefa vermi? olurlar. Onlar? Qoye, Roje Dyuko v? Mulen ?v?z edirl?r. Bel?likl? 18 bryumer ?evrili?in? q?d?r ilk Direktoriya üzvl?rind?n Siyes v? Barras qalm?? olur. 4 il ?rzind? Direktoriyan?n t?rkibi 13 üzv il? d?yi?mi? olur.
- Barras, Paul Jan Fransua Nikola (1755—1829); üzvülüyü 1795—1799
- Jan Fransua Rebel (1747—1807); üzvülüyü 1795—1799
- Luis Mari de Larevelyer-Lepo (1753—1824); üzvülüyü 1795—1799
- Lazar Nikola Karno (1753—1825); üzvülüyü 1795—1797
- ?arl Lui Fransua Onore Leturner (1751—1817); üzvülüyü 1795—1796
- Fransua Bartelemi (1750—1830); üzvülüyü 1796—1797
- Lui Nikola Nyof?ato (1750/56 — 1823); üzvülüyü 1797—1799
- Filipp Antuan Merlen (1754—1838); üzvülüyü 1797—1799
- Trelyar, Jan-Batist (1741—1810); üzvülüyü 1798—1799
- Siyes, Emmanuel Jozef (1748—1836); üzvülüyü 1799
- Qoye, Lui Jerom (1746—1830); üzvülüyü 1799
- Mulen, Jan Fransua Oqyust (1752—1810); üzvülüyü 1799
- Dyuko, Pyer-Roje (1747—1816); üzvülüyü 1799
Tarixi
[redakt? | vikim?tni redakt? et]Fransada d?vl?t ?evrili?i 1794-cü ilin termidor (iyul) ay?n?n 9-da h?yata ke?irildiyi ü?ün hakimiyy?ti ?l? ke?ir?n burjuaziya “termidor burjuaziyas?” adlan?rd?.Konventd? v? h?kum?td? termidor?ular üstünlük t??kil edirdi. M.Robespyer h?kum?tinin devrilm?sind? i?tirak etmi? sol yakobin?il?rin ?oxu Qvianaya sürgün edildi. 73 jirondist deputat Konvent? qaytar?ld?. Paris Kommunas? l??v edildi. 1794-cü ilin noyabr?nda Yakobin klubunun f?aliyy?ti qada?an edildi. Yakobin?il?r, xalq h?r?kat?n?n f?allar? t?qib edilirdi. Parisd? “q?z?l g?ncl?r” adl? silahl? d?st?l?r f?aliyy?t g?st?rirdi. Lion, Nim v? Marsel ??h?rl?rind? yüzl?rl? inqilab i?tirak??s? a? terrorun qurban? oldu.
1794-cü ilin dekabr?nda Fransada “?rzaq maksimumu” l??v edildi. Qiym?tl?r v? inflyasiya artd?, ?halinin ?rzaqla t?chizat? pisl??di. 1795-ci ilin yaz?nda Paris ?halisi acl?qdan ?ziyy?t ??kirdi. ?hali ??r?k ma?azalar?n?n qar??s?nda gec? n?vb?l?rin? dayan?rd?. Fransada sosial t?b?q?l??m? daha da sür?tl?ndi.
1795-ci ilin aprelin 1-d? 10 min n?f?r Paris z?hm?tke?i Konventin binas?na hücüm edib d?rhal acl??a qar?? t?dbirl?r g?rülm?sini, 1793-cü il konstitusiyas?n?n h?yata ke?irilm?sini v? h?bs olunmu? v?t?np?rv?rl?rin azad edilm?sini t?l?b etmi?di. Lakin silahs?z xalq?n ??x??? ordu t?r?find?n asanl?qla yat?r?ld?. 1795-ci ilin may?n 20-d? ba? vermi? üsyanda Milli qvardiya batalyonlar? da i?tirak etmi?di. üsyan??lar Konventin binas?n? ?l? ke?irmi?di. Konventd? qalan yakobin?il?r üsyana r?hb?rlik etm?y? c?hd g?st?rdi. H?kum?t Paris? 20 min n?f?rlik qo?un g?tirdi v? üsyan yat?r?ld?. ?lüm? m?hkum edil?n 36 n?f?rd?n 6-s? yakobin?il?rin nümay?nd?si idi.
Termidor?u burjuaziya respublika qurulu?unu qoruyub saxlam??d?. ?lk?nin müxt?lif yerl?rind? ba? ver?n royalist qiyamlar? h?kum?t qo?unlar? t?r?find?n yat?r?l?rd?.1795-ci ilin iyununda Bretana ?ngilt?r? g?mil?rind?n ??xar?lm?? 748 mühacird?n ibar?t desant (onlar ingilis ?sg?ri formas?nda idi) h?kum?t qo?unu t?r?find?n m?hv edildi. 1795-ci ilin oktyabr?n 4-d? 20 min n?f?r silahl? kral t?r?fdar? Konventin binas?na hücum etdi. Royalist qiyam? N.Bonapart?n ba???l?q etdiyi h?kum?t qo?unlar? t?r?find?n yat?r?ld?.
Fransa ordusu koalisiya qo?unlar?na qar?? h?rbi ?m?liyyatlar? davam etdirirdi. H?rbi ?m?liyyatlar qon?u ?lk?l?rin ?razisind? apar?l?rd?. 1795-ci ilin yanvar?nda Pol?an?n ü?üncü b?lü?dürülm?sind?n sonra Avstriya il? Prussiya aras?nda ziddiyy?tl?rin k?skinl??m?si Fransan?n xeyrin? idi. 1795-ci ilin aprelin 5-d? Fransa il? Prussiya aras?nda imzalanm?? Bazel sülhün? g?r? Reyn ?ay?n?n sol sahilind? yerl???n alman torpaqlar? Fransaya verildi. 1795-ci ilin iyulunda Fransa ?spaniya il? sülh müqavil?si imzalad?, Hollandiya respublikas? Fransadan as?l? oldu. 1795-ci ilin oktyabr?nda Bel?ika yenid?n Fransaya birl??dirildi.
1795-ci ilin avqustunda Konvent Fransan?n yeni konstitusiyas?n? q?bul etdi. Konstitusiyaya g?r? ?lk?nin Qanunverici Korpusu 500-l?r ?uras?ndan v? A?saqqallar ?uras?ndan ibar?t idi. A?saqqallar ?uras?n?n 250 üzvü 40 ya?dan yuxar? olmal? idi. Se?kil?r ikim?rh?l?li olub ya? v? ?mlak senzin? ?saslan?rd?. ?lk?d? se?icil?rin say? c?mi 30 min n?f?r idi. Ali icra orqan? Qanunverici Korpus t?r?find?n se?il?n 5 n?f?rd?n ibar?t Direktoriya idi.
1795-ci ilin oktyabr?n 25-d? Konvent ?z f?aliyy?tini dayand?rd?, ?lk?ni yeni hakimiyy?t orqanlar? idar? etm?y? ba?lad?. Qanunverici Korpus üzvl?rinin 60%-i termidor?u burjuaziyan? t?msil edirdi. Direktoriyan?n f?al üzvl?rind?n biri 9 termidor ?evrili?ini t??kil etmi? Barras idi. Direktoriya d?vründ? müxt?lif maliyy? ?m?liyyatlar? n?tic?sind? burjuaziyan?n s?rv?ti daha da artd?.
1796-1797-ci ill?rd? Fransada pul islahat? ke?irildi, d?y?rd?n dü?mü? ka??z pullar ?v?zin? d?vriyy?y? metal pullar burax?ld?. ?halinin maddi v?ziyy?ti pisl??di, onlar?n inqilab?n yekunlar?ndan naraz?l??? artd?. Bu ??raitd? ?lk?d? “B?rab?rlik namin? q?sd” adl? h?r?kat ba?land?. H?r?kata ba???l?q ed?n Bab?f “Xalq tribunu” adl? q?zetin redaktoru idi. O xalq?n iqtisadi v?ziyy?tinin yax??la?mas? t?r?fdar? olub radikal sosial ideyalar?n, o cüml?d?n kommunizm ideyalar?n?n f?al t?bli?at??s? idi. Q.Bab?fün dünyag?rü?ünün formala?mas?na Yakobin diktaturas? b?yük t?sir g?st?rmi?di. “B?rab?rlik namin? q?sd” h?r?kat?n?n m?qs?di inqilab yolu il? ?lk?d? kommunizm c?miyy?ti yaratmaq idi. “Kamil b?rab?rlik” c?miyy?tinin ?sas?n? t??kil ed?n milli icmada xüsusi mülkiyy?t olmamal?, bütün v?t?nda?lar ictimai faydal? ?m?kl? m???ul olmal? idi. ?stehsal olunmu? m?hsullar ümumi anbarlara y???l?b ciddi b?rab?rlik ?sas?nda b?lünm?li idi. ?lk?y? laz?m olan m?hsullar?n miqdar?n? d?vl?t mü?yy?n etm?li, i?in n?vü v? ixtisaslar üzr? i??i qüvv?sini b?lm?li idi. “Kamil b?rab?rlik” c?miyy?tin? ke?id d?vründ? ?lk?d? z?hm?tke?l?rin inqilabi diktaturas? yarad?lmal? idi. Fransada h?l? s?naye ?evrili?i ba?lanmam??d?, ona g?r? b?rab?r?il?r kommunizmi aqrar v? s?n?tkarl?q c?miyy?ti kimi t?s?vvür edirdil?r.
1796-c? ilin yaz?nda Q.Bab?fün t?r?fdarlar? üsyana haz?rla?maq ü?ün gizli ?ctimai Nicat Direktoriyas? adl? t??kilat yaratd?lar. T??kilat?n üzvl?ri f?hl?l?r v? ?sg?rl?r aras?nda i? apar?rd? v? xüsusi H?rbi komit? yaratm??d?. 1796-c? ilin may?nda h?r?kat?n r?hb?rl?ri h?bs edildi. 1797-ci ilin may?nda h?r?kata r?hb?rlik ed?n Bab?f v? Dante edam edildi.
Direktoriya rejiminin ilk ill?ri Fransan?n koalisiyaya qar?? u?urlar? il? s?ciyy?vi idi. Fransa ticar?t v? müst?ml?k? sah?sind? ?ngilt?r?nin r?qab?tini z?ifl?tm?y? v? yeni ?razil?r i??al etm?y? ?al???rd?. 1796-c? ilin aprelind? Fransa h?kum?ti N.Bonapart?n ba???l??? alt?nda ?imali ?taliyaya qo?un g?nd?rdi. Fransa qo?unlar? ?vv?lc? Pyemont ordusunu, may?n 10-da Avstriya ordusunu m??lub etdi v? may?n 15-d? Milana daxil oldu.
1796-c? ilin noyabr?nda Arkol d?yü?ünd?, 1797-ci ilin yanvar?nda Rivoli d?yü?ünd? Avstriya qo?unlar?n? m??lub ed?n Fransa ordusu Avstriya ?razisin? daxil oldu. 1797-ci ilin oktyabr?n 17-d? Kampo-Formio yax?nl???nda Avstriya il? Fransa aras?nda sülh müqavil?si imzaland?. Avstriya Bel?ikan?n v? Reynin sol sahilinin Fransa t?r?find?n i??al?n? tan?d?. Venetsiya respublikas? Avstriya il? Fransa aras?nda b?lündü: Venetsiya, ?striya v? Dalmatsiya Avstriyaya, ?onik adalar? Fransaya verildi. ?imali v? M?rk?zi ?taliyada Fransadan as?l? respublikalar yarad?ld?. Fransa generallar?n?n ?taliya ?razisind? toplad??? t?zminat?n bir hiss?si Paris? g?nd?rildi. ?taliya muzeyl?rind? olan qiym?tli ??yalar Fransaya apar?l?rd?. ?sve?r?d? Fransadan as?l? respublika yarad?ld?, Cenevr? ??h?ri Fransaya birl??dirildi.
Kampo-Formio sülhünün imzalanmas? il? Fransaya qar?? yarad?lm?? birinci koalisiya da??ld?. Yaln?z ?ngilt?r? d?nizd? müharib?ni davam etdirirdi. Direktoriya Britaniya adalar?na desant ??xartmaq haqq?nda h?rbi?il?rin t?klifini q?bul etm?di.
1798-ci ilin may?nda Fransa h?kum?ti Osmanl? imperiyas?n?n müst?ml?k?si olan Misir? 38 min ?sg?r v? zabit g?nd?rdi. Misir Hindistana aparan yolun üz?rind? ?lveri?li m?vqed? yerl??irdi. Fransan?n m?qs?di Yax?n ??rqd? ?ngilt?r?nin m?vqeyini z?ifl?tm?k idi. N.Bonapart?n ba???l?q etdiyi Fransa qo?unlar? Qahir? yax?nl???nda Misir pa?as?n?n qo?unlar?n? m??lub edib Suriyaya do?ru h?r?k?t etdi. Suriyada m??lub olan Napoleon ?sg?rl?rinin 1/3-ni itirdi. Admiral Nelsonun ba???l?q etdiyi ?ngilt?r? eskadras? Misirin Abukir liman?nda dayanm?? Fransa g?mil?rini bat?rd?.
1798-ci ild? Fransaya qar?? ?ngilt?r?, Rusiya, Avstriya, ?sve?, Türkiy? v? Neopolitan?n i?tirak? il? ikinci koalisiya yarad?ld?. 1799-cu ilin yay?nda A.Suvorovun ba???l??? alt?nda Rusiya v? Avstriya qo?unlar? ?imali ?taliyada Fransa ordusunu m??lub etdi. Admiral F.U?akovun ba???l?q etdiyi Rusiya eskadras? ?onik adalar?n? Fransa i??al?ndan azad etdi. 1799-cu ilin pay?z?nda Rusiya ?z qo?unlar?n? ?taliya ?razisind?n ??xartd?. Fransa yenid?n ?imali ?taliyan? i??al etdi. Müharib? Fransada daxili siyasi v?ziyy?t? b?yük t?sir g?st?rdi.
Direktoriya d?vrü Fransada iqtisadi v? siyasi v?ziyy?tin qeyri-sabitliyi il? f?rql?nirdi. ?stehsal edil?n s?naye m?hsulunun h?cmi 1789-cu il s?viyy?sinin 60%-n? b?rab?r idi. Xarici ticar?tin h?cmi 50% azalm??d?. ?qtisadi v?ziyy?tin pisl??m?si apar?lan müharib?l?r, ?ngilt?r?nin d?nizd?n Fransan? mühasir?y? almas?, d?niz ticar?tinin z?ifl?m?si v? a??r maliyy? b?hran? il? ba?l? idi.
Xalq?n naraz?l???n?n artmas? burjuaziyan? narahat edirdi. H?kum?t yakobin?il?r?, royalistl?r? v? respublika??lara qar?? mübariz? apar?rd?. 1797-ci ild? Qanunverici Korpusda monarxiya t?r?fdarlar?n?n say? artd?. ?nqilab d?vründ? Fransada zad?ganlara v? ruhanil?r? qar?? q?bul edildmi? qanunlar l??v olundu, respublika klublar? ba?land?.
1797-ci ilin sentyabr?n 4-d? Direktoriya ?ngilt?r? v? mühacirl?r t?r?find?n haz?rlanm?? q?sdin qar??s?n? almaq m?qs?dil? ?evrili? etdi. Qanunverici Korpusda royalistl?ri t?msil ed?n 177 deputat?n s?lahiyy?tl?ri l??v edildi, mühacir?td?n qay?dan zad?ganlara v? ruhanil?r? qar?? c?za t?dbirl?ri gücl?ndirildi. 1798-ci ilin yaz?nda Qanunverici Korpusa se?kid? respublika?? demokratlar üstünlük qazand?. Bu hadis?d?n narahat olan Direktoriya “yakobin q?sdinin” qar??s?n? almaq ad? il? 106 sol deputat?n mandat?n? l??v etdi.
“Yell?nc?k siyas?ti” Direktoriya rejiminin z?ifliyini g?st?rirdi. ?lk?d? Direktoriyan?n sosial bazas? z?ifl?mi?di.Sabitliyi t?min etm?diyin? g?r? burjuaziyan?n ?ox hiss?si Direktoriyadan naraz? idi.
?imali ?taliyadak? h?rbi u?ursuzluqlar Direktoriyan?n b?hran?n? sür?tl?ndirdi.Müxalif?t h?m d? ikinci koalisiya qo?unlar?n?n Fransaya hücum etm?sind?n narahat idi. Royalist qiyamlar?n?n say? artd?. ?ri burjuaziya h?m xalq h?r?kat?n?n, h?m d? monarxiyan?n b?rpas? u?runda mübariz?nin qar??s?n? alma?a qadir olan güclü hakimiyy?t yarad?lmas?n? t?l?b edirdi.
?ri burjuaziya ordunun k?m?yi il? Direktoriya rejimini devirm?k ü?ün plan haz?rlad?. D?vl?t ?evrili?in? general N.Bonapart ba???l?q etm?li idi. 1799-cu ilin noyabr?n 9-da N.Bonapart?n g?st?ri?i il? Qanunverici Korpusun iclas? ??h?rin k?nar?nda yerl???n Sen-Klu q?s?b?sin? ke?irildi. Noyabr?n 10-da 500-l?r ?uras?n?n iclas?na g?l?n N.Bonapart deputatlar? Sen-Kluya getm?y? m?cbur etdi. 500-l?r ?uras? Direktoriyan?n l??vi v? hakimiyy?tin N.Bonapart ba?da olmaqla ü? konsula ke?m?si haqq?nda q?rar q?bul etdi. Qanunverici Korpusun palatalar?n?n ?v?zin? konstitusiya haz?rlamaq ü?ün iki komissiya yarad?ld?. Konstitusiya layih?si plebisitd? t?sdiq edilm?li idi.
1799-cu ilin dekabr?nda Fransan?n yeni konstitusiyas? q?bul edildi. ?cra hakimiyy?ti geni? s?lahiyy?tl?ri olan ü? konsula m?xsus idi. N.Bonapart birinci konsul idi. Birinci konsul 10 il? se?ilirdi. 21 ya?l? bütün ki?il?r? se?ki hüququ verildi. Se?kil?r ikim?rh?l?li idi. Bel? ki, se?icil?r deputatl??a namiz?dl?ri se?irdi, sonra h?kum?t onlar?n aras?ndan h?m yerli idar?, h?m d? ali qanunverici orqan?n üzvl?rini se?irdi. Qanunverici hakimiyy?ti t?msil ed?n D?vl?t ?uras?, Tribunat v? Qanunverici Korpus icra hakimiyy?tind?n as?l? idi. Qanun layih?l?ri h?min orqanlardan ke?ib Senata daxil olurdu. Senat?n üzvl?rini Napoleon t?yin edirdi, sonra qanunu birinci konsul t?sdiq etm?li idi. Qanunvericilik t???bbüsü h?kum?t? m?xsus idi. Konstitusiyaya g?r? birinci konsul qanun layih?sini birba?a Senata t?qdim ed? bil?rdi.
Fransada Napoleonun ??xsi hakimiyy?t rejimi qurulmu?, eyni zamanda inqilab?n ?sas nailiyy?tl?ri saxlan?lm??d?. Konstitusiya inqilab n?tic?sind? torpaq ?l? ke?ir?nl?rin hüquqlar?n? t?sdiq etmi?di. Yeni konstitusiya plebisitd? b?y?nildi. 1802-ci ild? ke?iril?n plebisitd?n sonra birinci konsul v?zif?si ?mürlük oldu. Birinci konsul varis t?yin etm?k, Qanunverici Korpusu buraxmaq, sülh müqavil?l?rini t?sdiq etm?k hüququna malik idi. 1802-ci ild? Napoleonun ad günü milli bayram elan edildi, 1803-cü ild? d?vriyy?y? üz?rind? onun ?ksi olan pul burax?ld?.
S?lahiyy?tl?ri
[redakt? | vikim?tni redakt? et]- Silahl? qüvv?l?r? r?hb?rlik (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 144);
- Ali ba? komandan t?yin etm?k (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 146);
- Nazirl?ri t?yin etm?k (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 148);
- Birba?a vergi y??anlar?n t?yini (Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 153);
- Dolay? vergi y??an idar?nin r?isinin t?yini (fr. chef aux régies des contributions indirectes)(Fransa Respublikas? Konstitusiyas? 1795, b?nd 154);
- Milli m?h?ll? administrasiyas?n? t?yin etm?k (fr. l’administration des domaines nationaux) (el? orada);